galileo galilei (1564 - 1642)
galileo galilei, teleskop kullanarak gokyuzune bakan ilk kisidir. galilei, hem dunya’nin yuvarlak oldugunu soylemis, hem de ay’daki karanlik bolge, kraterler ve tepeleri ilk ortaya cikaran kisi olmustur. bilime yaptigi bu buyuk hizmetlerle tarihte onemli bir yeri olan galilei, duyulari, konusma yetenegini ve zekayi insanlara verenin allah olduguna ve bunlarin en iyi sekilde kullanilmasi gerektigine inaniyordu. doganin bir yaratici tarafindan tasarlandiginin her haliyle acik oldugunu savunuyordu. ’tabiat hic suphesiz, allah’in hic vazgecemeyecegimiz, okunmasi gereken diger bir kitabidir’ diyen galilei, allah’in kitaplari ile yarattiklari arasinda hicbir celiski olamayacagini, cunku her birini allah’in yarattigini soyluyordu.
http://www.mercek.org
galileo galilei en buyuk kesiflerinden birini yaparak gunesin kendi ekseni etrafinda dondugunu buldu. bu bulusu ile o gune dek kabul edilen sistemi yikarak gunes sisteminin merkezinde gunesin oldugunu ve dunya dahil tum gezegenlerin onun cevresinde donduklerini iddia etti. ancak bu o zamanki matematikcilere ve din adamlarina uymuyordu ve bu yuzden galileo galilei bir cok sikinti cekti. matematikci ve din adamlari tarafindan cok elestirildi ve daha sonra 1633’te engizisyon mahkemesine cikarildi. eger dunya’nin gunes etrafinda dondugunu inkar etmezse asilacakti. ancak galileo galilei asilmadi, cunku mahkemeye karsi ogretisini diz cokerek yalanladi. bunun sonucunda asilmaktan kurtuldu. ancak bir soylentiye gore ayaga kalkerken ayagini yere vurmus ’ben ne dersem deyim dunya donuyor’ demis. iddiasini inkar etmesine karsin yinede mahkum edildi. floransa yakinlarinda arcetri’de bulunan villasina cekilip, engizisyon’un gozetiminde yasamasina izin verildi. burada olene kadar degisik calismalar yapan galileo 1636’da kor olduktan sonra, 1642’de arcetri’de oldu.
galileo galilei
italyan doga filozofu.
italyan fizikci-astronom ve yazarc modern mekanigin kurucularindan fizik kanunlari aciklamak icin matematigin kullanilmasinda buyuk rol oynamistir. bircok deneyin sonucunda cisimlerin boslukta dusmesi yasasini kesfetmis, atalet ilkesini ilk kez formule etmis. hizlarin olusumu ilkesini sezinlemis ve sarkacin sallanimindaki es zamanligi saptamistir. astronomide dubunu kullanarak evrenin gozlenmesinde bir devrim yaratmistir. ay’in engelbelerini, jupiter gezegeninin baslica uydularini , venusun safhalarini ve samanyolunda yildizlarin varligini kesfetmistir.
galileo galilei(1564-1642)
taninmis muzikci vincenzo galilei’nin oglu olan galileo, ilk egitimini ailesinin 1574 de tasindigi floransa yakinlarindaki vallombrosa manastirinda aldi. 1581’de tip ogrenimi gormek uzere pisa universite’sine girdi. raslanti sonucu bir geometri dersinin de etkisiyle toscana sarayinda ogretmenlik yapan ostilio ricci’den matematik ve fizik dersleri almaya basladi.
mali durumunun elvermemesi nedeniyle 1585’de universiteden ayrilmak zorunda kaldi. floransa’ya donerek akademide ders vermeye basladi. 1586’da hidrostatik teraziyi bulan ve bu bulusunu bir makaleyle aciklayan galilei’nin unu butun italya’ya yayildi. 1589’da yazdigi kati cisimlerin agirlik merkezlerine iliskin inceleme pisaa universite’sinde matematik dalinda ogretim uyeligine getirilmesini sagladi. burada hareket uzerine arastirmalara baslayan galilei ilk olarak agirliklari farkli cisimlerin farkli hizlarda duseceklerine iliskin aristoteles’ci gorusu curuttu.
1592’de padova’da matematik profesoru olarak calismaya basliyan galilei bu gorevi 18 yil surdurdu ve buluslarinin onemli bir bolumunu burada gerceklestirdi. 1604 siralarinda dusen cisimlerin duzgun hizlanan hareket yaptigini kuramsal olarak kanitladi. yaptigi teleskoplar, mercek yuzeylerinin egrilik derecesini denetlemek amaciyla gelistirdigi yontem sayesinde, astronomi gozlemlerinde kullanilabilecek ilk teleskoplar olarak kisa surede avrupa’nin her yaninda aranmaya basladi. astronomi alanindaki bulgularini sidereus nuncius (yildizlarin habercisi) adiyla yayimladi. teleskopla gerceklestirdigi gozlemlerden etkilenen venedik senatosu galilei’ nin padova universitesinde yasam boyu profesor olarak kalmasina karar verdi. ama galilei toscana grandukunun sarayin bas felsefecisi ve matematikcisi olma onerisini kabul ederek 1610 yazinda padova’dan ayrildi. teleskopla yaptigi gozlemlerin copernik’i dogrulamasi, aristoteles’ci profesorlerin ona karsi cephe almasina yol acti. ve galileo’yu kilise yetkililerinin gozunde karalamaya calistilar. bir yandanda dine karsi ve uydurma oldugunu iddia ettikleri sozlerini gerekce gostererek galilei ’yi enkizisyon ’a gizlice ihbar ettiler. kardinal bellarmine konuya ozel bir onem verek galilei’yi 26 subat 1616’ da huzuruna kabul etmis, bundan boyle bu ogretiye bagli kalmasinin ve onu savunmasinin yasaklanmis oldugu konusunda onu uyarmis, ama konunun salt matematiksel bir varsayim olarak tartisilabilecegini bildirmisti.
bu olayi izleyen yedi yil boyunca floransa yakinlarindaki bellosguardo’daki evine cekilmis olarak yasadi. galilei 1616 kararini yururlukten kaldirabilmek umuduyla 1624 ’de roma’ya gitti. bunu basaramadiysada papadan dunya sistemleri uzerine yazi yazma izni aldi. floransa’ya donen galilei buyuk yapiti dialogo sopra i due massimi sistemi del mondo, ptolemaico e copernicano(iki buyuk yer sistemi, ptolemaios ve kopernik sistemleri uzerine konusmalar) uzerinde yillar surecek calismasina basladi. kitap 1632’de yayimlandi. papaya kitabin tarafsiz gorunen basligina karsin aslinda copernik sisteminin guclu ve pervasiz bir savunusu oldugu belirtildi. tam bu sirada galilei’nin dosyasinda bir belgenin varligi kesfedildi. 26 subat 1616’da bellarmine’nin huzurunda galilei’nin ne bicimde olursa olsun copernikciligi anlatmasi yada tartismasi enkizisyon’un ceza yaptirimina baglanarak ozellikle yasaklanmisti. boylece kitap icin elde edilmis olan iznin sahtecilikle ve usulsuz bicimde alindigina karar verildi. 16 haziran da mahkum oldu.hukum hapis cezasini iceriyordu. ama papa bu cezayi ev hapsine cevirdi. ve galilei yasaminin son sekiz yilini floransa yakinlarinda arcetri’deki evinde gecirdi.
galilei’nin bilime en buyuk katkilarindan biri mekanigin bir bilim dali olarak kurulmasindaki payidir. kuvvet kavraminin mekanikte oynadigi rolu acikca kavrayip ortaya koyabilen ilk bilim adamidir. isaac newton’un yuzyilin sonlarina dogru mekanikte gerceklestirdigi buyuk atilimin onunu acan da galilei olmustur. ayrica galilei gecmiste birbirinden hep ayri tutulmus olan matematik ile fizigin iliskili oldugunu ve birbirlerine destek olabilecegini kavrayan ilk bilim adamidir. onun uyguladigi en onemli ve tumuyle kendine ozgu yontem, deneyle hesaplamayi birlikte yurutmesi olmustur. bu yontem somutun soyuta donusturulebilmesini ve deney sonuclarinin surekli ve duzenli bir bicimde karsilastirilabilmesini olanakli kilmistir. modern anlamda deney kavramini olusturan galilei bu kavram icin cimento(sinav) terimini kullaniyordu.
galilei’ni tum yapitlari ilk olarak 1842-56 arasinda le opera di galileo galilei adiyla yayimlanmistir. toplu yapitlarinin cok daha genis ve eksiksiz bicimi galilei uzmani antonio favaro’nun derledigi le opere di galileo galilei adli yapittir.
kaynak : ana britannica
taninmis muzikci vincenzo galilei’nin oglu olan galileo, ilk egitimini ailesinin 1574 de tasindigi floransa yakinlarindaki vallombrosa manastirinda aldi. 1581’de tip ogrenimi gormek uzere pisa universite’sine girdi. raslanti sonucu bir geometri dersinin de etkisiyle toscana sarayinda ogretmenlik yapan ostilio ricci’den matematik ve fizik dersleri almaya basladi.
mali durumunun elvermemesi nedeniyle 1585’de universiteden ayrilmak zorunda kaldi. floransa’ya donerek akademide ders vermeye basladi. 1586’da hidrostatik teraziyi bulan ve bu bulusunu bir makaleyle aciklayan galilei’nin unu butun italya’ya yayildi. 1589’da yazdigi kati cisimlerin agirlik merkezlerine iliskin inceleme pisaa universite’sinde matematik dalinda ogretim uyeligine getirilmesini sagladi. burada hareket uzerine arastirmalara baslayan galilei ilk olarak agirliklari farkli cisimlerin farkli hizlarda duseceklerine iliskin aristoteles’ci gorusu curuttu.
1592’de padova’da matematik profesoru olarak calismaya basliyan galilei bu gorevi 18 yil surdurdu ve buluslarinin onemli bir bolumunu burada gerceklestirdi. 1604 siralarinda dusen cisimlerin duzgun hizlanan hareket yaptigini kuramsal olarak kanitladi. yaptigi teleskoplar, mercek yuzeylerinin egrilik derecesini denetlemek amaciyla gelistirdigi yontem sayesinde, astronomi gozlemlerinde kullanilabilecek ilk teleskoplar olarak kisa surede avrupa’nin her yaninda aranmaya basladi. astronomi alanindaki bulgularini sidereus nuncius (yildizlarin habercisi) adiyla yayimladi. teleskopla gerceklestirdigi gozlemlerden etkilenen venedik senatosu galilei’ nin padova universitesinde yasam boyu profesor olarak kalmasina karar verdi. ama galilei toscana grandukunun sarayin bas felsefecisi ve matematikcisi olma onerisini kabul ederek 1610 yazinda padova’dan ayrildi. teleskopla yaptigi gozlemlerin copernik’i dogrulamasi, aristoteles’ci profesorlerin ona karsi cephe almasina yol acti. ve galileo’yu kilise yetkililerinin gozunde karalamaya calistilar. bir yandanda dine karsi ve uydurma oldugunu iddia ettikleri sozlerini gerekce gostererek galilei ’yi enkizisyon ’a gizlice ihbar ettiler. kardinal bellarmine konuya ozel bir onem verek galilei’yi 26 subat 1616’ da huzuruna kabul etmis, bundan boyle bu ogretiye bagli kalmasinin ve onu savunmasinin yasaklanmis oldugu konusunda onu uyarmis, ama konunun salt matematiksel bir varsayim olarak tartisilabilecegini bildirmisti.
bu olayi izleyen yedi yil boyunca floransa yakinlarindaki bellosguardo’daki evine cekilmis olarak yasadi. galilei 1616 kararini yururlukten kaldirabilmek umuduyla 1624 ’de roma’ya gitti. bunu basaramadiysada papadan dunya sistemleri uzerine yazi yazma izni aldi. floransa’ya donen galilei buyuk yapiti dialogo sopra i due massimi sistemi del mondo, ptolemaico e copernicano(iki buyuk yer sistemi, ptolemaios ve kopernik sistemleri uzerine konusmalar) uzerinde yillar surecek calismasina basladi. kitap 1632’de yayimlandi. papaya kitabin tarafsiz gorunen basligina karsin aslinda copernik sisteminin guclu ve pervasiz bir savunusu oldugu belirtildi. tam bu sirada galilei’nin dosyasinda bir belgenin varligi kesfedildi. 26 subat 1616’da bellarmine’nin huzurunda galilei’nin ne bicimde olursa olsun copernikciligi anlatmasi yada tartismasi enkizisyon’un ceza yaptirimina baglanarak ozellikle yasaklanmisti. boylece kitap icin elde edilmis olan iznin sahtecilikle ve usulsuz bicimde alindigina karar verildi. 16 haziran da mahkum oldu.hukum hapis cezasini iceriyordu. ama papa bu cezayi ev hapsine cevirdi. ve galilei yasaminin son sekiz yilini floransa yakinlarinda arcetri’deki evinde gecirdi.
galilei’nin bilime en buyuk katkilarindan biri mekanigin bir bilim dali olarak kurulmasindaki payidir. kuvvet kavraminin mekanikte oynadigi rolu acikca kavrayip ortaya koyabilen ilk bilim adamidir. isaac newton’un yuzyilin sonlarina dogru mekanikte gerceklestirdigi buyuk atilimin onunu acan da galilei olmustur. ayrica galilei gecmiste birbirinden hep ayri tutulmus olan matematik ile fizigin iliskili oldugunu ve birbirlerine destek olabilecegini kavrayan ilk bilim adamidir. onun uyguladigi en onemli ve tumuyle kendine ozgu yontem, deneyle hesaplamayi birlikte yurutmesi olmustur. bu yontem somutun soyuta donusturulebilmesini ve deney sonuclarinin surekli ve duzenli bir bicimde karsilastirilabilmesini olanakli kilmistir. modern anlamda deney kavramini olusturan galilei bu kavram icin cimento(sinav) terimini kullaniyordu.
galilei’ni tum yapitlari ilk olarak 1842-56 arasinda le opera di galileo galilei adiyla yayimlanmistir. toplu yapitlarinin cok daha genis ve eksiksiz bicimi galilei uzmani antonio favaro’nun derledigi le opere di galileo galilei adli yapittir.
kaynak : ana britannica
modern fizigin ve teleskopik astronominin kurucularindan olan italyan bilim adami galileo galilei, 1564’te italya’nin pisa sehrinde, doneminin taninmis muzisyenlerinden vincenzo galilei’nin oglu olarak dunyaya geldi.
1581’de pisa universitesi’nde tip egitimine basladi, ancak parasizliktan okulu terk etti. arsimed’in yapitlarini inceledi ve hidrostatik teraziyi yapti. 1589’da pisa universitesi’ne matematik profesoru olarak geri dondu.
yuzyillardir kanbule dilen aristo kanunlarini yaptigi deneylerle gecersiz kildi. serbest dusme ve egik duzlem uzerinde bugunun fizik kurallarini deneylerle ortaya serdi. deneylerinin sonuclarini matematiksel formullerle gosterdi.
buldugu atalet yasasi’na gore, cisimleri hareket ettiren bir kuvvet olmadiginda, eger surtunme gibi zit bir kuvvet de yoksa cisimlerin duurmayip hareketlerine devam edeceklerini soyledi.
en onemli calisma alanlarindan biri astronomiydi. 40 yasinda, kopernik’in ifade ettigi, kilisenin ve o doneme dek olan bilim dunyasinin kabul ettigi dunyamerkezli sistem yerine yeni gunes merkezli sistem kuramina destek verdi.
48 yasinda bagnaz kilise yetkilileri galileo’ya karsi savas baslatti. bu kurami desteklememesi cagrisi yapildi. teleskobun icat edilmesi sonrasinda, kisa bir kuramsal aciklamasina sahip oldugu aleti kendi de yapip gelistirerek calismalarina devam etti.
bu donem sonrasi yaptigi gozlemlerle gunesmerkezli dunya modelini bilimsel olarak kanitladi. kilisenin bilimi yanlis yonlendirmesine karsi gozlediklerini (jupiter’in uydulari, saturn’un halkalari, venus’un evreleri, ay’daki kraterler, gunes lekeleri) teker teker acikladi.
toscana dukasi’nin bas matematikcisi ve felsefesecisi oldu. 68 yasinda yazdigi kitabi kopernik kurami’ni destekliyordu. kitabi yasaklandi ve engizisyon mahkemesine yollandi. cezasi, goz hapsinde tutulmak ve gunesmerkezli kurami inkar etmekti.
bu dusuncesinden dondugunu aciklayan bir yaziyi okuduktan sonra kisik bir sesle, siz ne derseniz deyin size ve her seye ragmen dunya donuyor dedigi kulaktan kulaga soylenegeldi.
1640’da gozleri kor olana dek hareket fizigi uzerinde calisip bilimsel eser yazmaya devam etti. torricelli gibi buyuk bilim adamlarini gelecege hazirladi. 1642’de hapisteyken hayatini kaybetti.
galileo, gozlem ve deney yaparak gerceklere tarafsiz bir sekilde yaklasmak, baskilardan etkilenmemek, soyleneni oldugu gibi kabul etmeyerek kisinin de bunu test etmesi seklindeki bilimsel dusunceye temel olusturmustur.
yasadiklarina karsi yine de bilim anlayisini ve dini yaklasimini birbirinden ayirmis, bunlarin birbirinden etkilenmemesini saglamis, her ikisinden birinin digerine kusmesine engel olmustur.
1581’de pisa universitesi’nde tip egitimine basladi, ancak parasizliktan okulu terk etti. arsimed’in yapitlarini inceledi ve hidrostatik teraziyi yapti. 1589’da pisa universitesi’ne matematik profesoru olarak geri dondu.
yuzyillardir kanbule dilen aristo kanunlarini yaptigi deneylerle gecersiz kildi. serbest dusme ve egik duzlem uzerinde bugunun fizik kurallarini deneylerle ortaya serdi. deneylerinin sonuclarini matematiksel formullerle gosterdi.
buldugu atalet yasasi’na gore, cisimleri hareket ettiren bir kuvvet olmadiginda, eger surtunme gibi zit bir kuvvet de yoksa cisimlerin duurmayip hareketlerine devam edeceklerini soyledi.
en onemli calisma alanlarindan biri astronomiydi. 40 yasinda, kopernik’in ifade ettigi, kilisenin ve o doneme dek olan bilim dunyasinin kabul ettigi dunyamerkezli sistem yerine yeni gunes merkezli sistem kuramina destek verdi.
48 yasinda bagnaz kilise yetkilileri galileo’ya karsi savas baslatti. bu kurami desteklememesi cagrisi yapildi. teleskobun icat edilmesi sonrasinda, kisa bir kuramsal aciklamasina sahip oldugu aleti kendi de yapip gelistirerek calismalarina devam etti.
bu donem sonrasi yaptigi gozlemlerle gunesmerkezli dunya modelini bilimsel olarak kanitladi. kilisenin bilimi yanlis yonlendirmesine karsi gozlediklerini (jupiter’in uydulari, saturn’un halkalari, venus’un evreleri, ay’daki kraterler, gunes lekeleri) teker teker acikladi.
toscana dukasi’nin bas matematikcisi ve felsefesecisi oldu. 68 yasinda yazdigi kitabi kopernik kurami’ni destekliyordu. kitabi yasaklandi ve engizisyon mahkemesine yollandi. cezasi, goz hapsinde tutulmak ve gunesmerkezli kurami inkar etmekti.
bu dusuncesinden dondugunu aciklayan bir yaziyi okuduktan sonra kisik bir sesle, siz ne derseniz deyin size ve her seye ragmen dunya donuyor dedigi kulaktan kulaga soylenegeldi.
1640’da gozleri kor olana dek hareket fizigi uzerinde calisip bilimsel eser yazmaya devam etti. torricelli gibi buyuk bilim adamlarini gelecege hazirladi. 1642’de hapisteyken hayatini kaybetti.
galileo, gozlem ve deney yaparak gerceklere tarafsiz bir sekilde yaklasmak, baskilardan etkilenmemek, soyleneni oldugu gibi kabul etmeyerek kisinin de bunu test etmesi seklindeki bilimsel dusunceye temel olusturmustur.
yasadiklarina karsi yine de bilim anlayisini ve dini yaklasimini birbirinden ayirmis, bunlarin birbirinden etkilenmemesini saglamis, her ikisinden birinin digerine kusmesine engel olmustur.
dünyanın kitabı matematik harflerle yazılmıştır diyen zat-ı muhterem.
(bkz: eppur si muove)
basit bir şekilde "dünya dönüyor" dediği için vatikan tarafından mükerrer defa yargılanmış olan bilimadamıdır. aynı vatikan "ulan biz haksızlık yapmışsız, hakikaten dünya dönüyormuş" diyerek iade-i itibarda da bulunmuştur 1992 yılında.
istediği kadar "eppur si muove" demiş olsun asla bir bruno olamamış şahıstır.
bir yerlerde kova burcu olduğunu okuyup sempati duyduğum, yaşadıklarına bakıp da "vah zavallıcık tek suçu zeki ve cesur olmaktı!.." dedirten bir hayat yaşamış olan, dünyanın yuvarlak olduğunu ve güneşin etrafında döndüğünü bulan ve daha pek çok çalışması olan değerli bir bilim adamıdır.
kulaklarının büyüklüğü ile ünlü galileoye hasımlarından biri:
- "efendim", demiş.
"kulaklarınız, bir insan için biraz büyük değil mi?"
galileo:
- "doğru", demiş. "benim kulaklarım bir insan için biraz büyük ama,
seninkiler bir eşek için fazla küçük sayılmaz mı?"
- "efendim", demiş.
"kulaklarınız, bir insan için biraz büyük değil mi?"
galileo:
- "doğru", demiş. "benim kulaklarım bir insan için biraz büyük ama,
seninkiler bir eşek için fazla küçük sayılmaz mı?"
neden bekliyorsun?
bu sözlük, duygu ve düşüncelerini özgürce paylaştığın bir platform, hislerini tercüme eden özgür bilgi kaynağıdır.
katkıda bulunmak istemez misin?