galileo galilei

galileo galilei(1564-1642)

taninmis muzikci vincenzo galilei’nin oglu olan galileo, ilk egitimini ailesinin 1574 de tasindigi floransa yakinlarindaki vallombrosa manastirinda aldi. 1581’de tip ogrenimi gormek uzere pisa universite’sine girdi. raslanti sonucu bir geometri dersinin de etkisiyle toscana sarayinda ogretmenlik yapan ostilio ricci’den matematik ve fizik dersleri almaya basladi.

mali durumunun elvermemesi nedeniyle 1585’de universiteden ayrilmak zorunda kaldi. floransa’ya donerek akademide ders vermeye basladi. 1586’da hidrostatik teraziyi bulan ve bu bulusunu bir makaleyle aciklayan galilei’nin unu butun italya’ya yayildi. 1589’da yazdigi kati cisimlerin agirlik merkezlerine iliskin inceleme pisaa universite’sinde matematik dalinda ogretim uyeligine getirilmesini sagladi. burada hareket uzerine arastirmalara baslayan galilei ilk olarak agirliklari farkli cisimlerin farkli hizlarda duseceklerine iliskin aristoteles’ci gorusu curuttu.
1592’de padova’da matematik profesoru olarak calismaya basliyan galilei bu gorevi 18 yil surdurdu ve buluslarinin onemli bir bolumunu burada gerceklestirdi. 1604 siralarinda dusen cisimlerin duzgun hizlanan hareket yaptigini kuramsal olarak kanitladi. yaptigi teleskoplar, mercek yuzeylerinin egrilik derecesini denetlemek amaciyla gelistirdigi yontem sayesinde, astronomi gozlemlerinde kullanilabilecek ilk teleskoplar olarak kisa surede avrupa’nin her yaninda aranmaya basladi. astronomi alanindaki bulgularini sidereus nuncius (yildizlarin habercisi) adiyla yayimladi. teleskopla gerceklestirdigi gozlemlerden etkilenen venedik senatosu galilei’ nin padova universitesinde yasam boyu profesor olarak kalmasina karar verdi. ama galilei toscana grandukunun sarayin bas felsefecisi ve matematikcisi olma onerisini kabul ederek 1610 yazinda padova’dan ayrildi. teleskopla yaptigi gozlemlerin copernik’i dogrulamasi, aristoteles’ci profesorlerin ona karsi cephe almasina yol acti. ve galileo’yu kilise yetkililerinin gozunde karalamaya calistilar. bir yandanda dine karsi ve uydurma oldugunu iddia ettikleri sozlerini gerekce gostererek galilei ’yi enkizisyon ’a gizlice ihbar ettiler. kardinal bellarmine konuya ozel bir onem verek galilei’yi 26 subat 1616’ da huzuruna kabul etmis, bundan boyle bu ogretiye bagli kalmasinin ve onu savunmasinin yasaklanmis oldugu konusunda onu uyarmis, ama konunun salt matematiksel bir varsayim olarak tartisilabilecegini bildirmisti.
bu olayi izleyen yedi yil boyunca floransa yakinlarindaki bellosguardo’daki evine cekilmis olarak yasadi. galilei 1616 kararini yururlukten kaldirabilmek umuduyla 1624 ’de roma’ya gitti. bunu basaramadiysada papadan dunya sistemleri uzerine yazi yazma izni aldi. floransa’ya donen galilei buyuk yapiti dialogo sopra i due massimi sistemi del mondo, ptolemaico e copernicano(iki buyuk yer sistemi, ptolemaios ve kopernik sistemleri uzerine konusmalar) uzerinde yillar surecek calismasina basladi. kitap 1632’de yayimlandi. papaya kitabin tarafsiz gorunen basligina karsin aslinda copernik sisteminin guclu ve pervasiz bir savunusu oldugu belirtildi. tam bu sirada galilei’nin dosyasinda bir belgenin varligi kesfedildi. 26 subat 1616’da bellarmine’nin huzurunda galilei’nin ne bicimde olursa olsun copernikciligi anlatmasi yada tartismasi enkizisyon’un ceza yaptirimina baglanarak ozellikle yasaklanmisti. boylece kitap icin elde edilmis olan iznin sahtecilikle ve usulsuz bicimde alindigina karar verildi. 16 haziran da mahkum oldu.hukum hapis cezasini iceriyordu. ama papa bu cezayi ev hapsine cevirdi. ve galilei yasaminin son sekiz yilini floransa yakinlarinda arcetri’deki evinde gecirdi.
galilei’nin bilime en buyuk katkilarindan biri mekanigin bir bilim dali olarak kurulmasindaki payidir. kuvvet kavraminin mekanikte oynadigi rolu acikca kavrayip ortaya koyabilen ilk bilim adamidir. isaac newton’un yuzyilin sonlarina dogru mekanikte gerceklestirdigi buyuk atilimin onunu acan da galilei olmustur. ayrica galilei gecmiste birbirinden hep ayri tutulmus olan matematik ile fizigin iliskili oldugunu ve birbirlerine destek olabilecegini kavrayan ilk bilim adamidir. onun uyguladigi en onemli ve tumuyle kendine ozgu yontem, deneyle hesaplamayi birlikte yurutmesi olmustur. bu yontem somutun soyuta donusturulebilmesini ve deney sonuclarinin surekli ve duzenli bir bicimde karsilastirilabilmesini olanakli kilmistir. modern anlamda deney kavramini olusturan galilei bu kavram icin cimento(sinav) terimini kullaniyordu.
galilei’ni tum yapitlari ilk olarak 1842-56 arasinda le opera di galileo galilei adiyla yayimlanmistir. toplu yapitlarinin cok daha genis ve eksiksiz bicimi galilei uzmani antonio favaro’nun derledigi le opere di galileo galilei adli yapittir.

kaynak : ana britannica