galileo galilei(1564-1642)
taninmis muzikci vincenzo galileinin oglu olan galileo, ilk egitimini ailesinin 1574 de tasindigi floransa yakinlarindaki vallombrosa manastirinda aldi. 1581de tip ogrenimi gormek uzere pisa universitesine girdi. raslanti sonucu bir geometri dersinin de etkisiyle toscana sarayinda ogretmenlik yapan ostilio ricciden matematik ve fizik dersleri almaya basladi.
mali durumunun elvermemesi nedeniyle 1585de universiteden ayrilmak zorunda kaldi. floransaya donerek akademide ders vermeye basladi. 1586da hidrostatik teraziyi bulan ve bu bulusunu bir makaleyle aciklayan galileinin unu butun italyaya yayildi. 1589da yazdigi kati cisimlerin agirlik merkezlerine iliskin inceleme pisaa universitesinde matematik dalinda ogretim uyeligine getirilmesini sagladi. burada hareket uzerine arastirmalara baslayan galilei ilk olarak agirliklari farkli cisimlerin farkli hizlarda duseceklerine iliskin aristotelesci gorusu curuttu.
1592de padovada matematik profesoru olarak calismaya basliyan galilei bu gorevi 18 yil surdurdu ve buluslarinin onemli bir bolumunu burada gerceklestirdi. 1604 siralarinda dusen cisimlerin duzgun hizlanan hareket yaptigini kuramsal olarak kanitladi. yaptigi teleskoplar, mercek yuzeylerinin egrilik derecesini denetlemek amaciyla gelistirdigi yontem sayesinde, astronomi gozlemlerinde kullanilabilecek ilk teleskoplar olarak kisa surede avrupanin her yaninda aranmaya basladi. astronomi alanindaki bulgularini sidereus nuncius (yildizlarin habercisi) adiyla yayimladi. teleskopla gerceklestirdigi gozlemlerden etkilenen venedik senatosu galilei nin padova universitesinde yasam boyu profesor olarak kalmasina karar verdi. ama galilei toscana grandukunun sarayin bas felsefecisi ve matematikcisi olma onerisini kabul ederek 1610 yazinda padovadan ayrildi. teleskopla yaptigi gozlemlerin coperniki dogrulamasi, aristotelesci profesorlerin ona karsi cephe almasina yol acti. ve galileoyu kilise yetkililerinin gozunde karalamaya calistilar. bir yandanda dine karsi ve uydurma oldugunu iddia ettikleri sozlerini gerekce gostererek galilei yi enkizisyon a gizlice ihbar ettiler. kardinal bellarmine konuya ozel bir onem verek galileiyi 26 subat 1616 da huzuruna kabul etmis, bundan boyle bu ogretiye bagli kalmasinin ve onu savunmasinin yasaklanmis oldugu konusunda onu uyarmis, ama konunun salt matematiksel bir varsayim olarak tartisilabilecegini bildirmisti.
bu olayi izleyen yedi yil boyunca floransa yakinlarindaki bellosguardodaki evine cekilmis olarak yasadi. galilei 1616 kararini yururlukten kaldirabilmek umuduyla 1624 de romaya gitti. bunu basaramadiysada papadan dunya sistemleri uzerine yazi yazma izni aldi. floransaya donen galilei buyuk yapiti dialogo sopra i due massimi sistemi del mondo, ptolemaico e copernicano(iki buyuk yer sistemi, ptolemaios ve kopernik sistemleri uzerine konusmalar) uzerinde yillar surecek calismasina basladi. kitap 1632de yayimlandi. papaya kitabin tarafsiz gorunen basligina karsin aslinda copernik sisteminin guclu ve pervasiz bir savunusu oldugu belirtildi. tam bu sirada galileinin dosyasinda bir belgenin varligi kesfedildi. 26 subat 1616da bellarminenin huzurunda galileinin ne bicimde olursa olsun copernikciligi anlatmasi yada tartismasi enkizisyonun ceza yaptirimina baglanarak ozellikle yasaklanmisti. boylece kitap icin elde edilmis olan iznin sahtecilikle ve usulsuz bicimde alindigina karar verildi. 16 haziran da mahkum oldu.hukum hapis cezasini iceriyordu. ama papa bu cezayi ev hapsine cevirdi. ve galilei yasaminin son sekiz yilini floransa yakinlarinda arcetrideki evinde gecirdi.
galileinin bilime en buyuk katkilarindan biri mekanigin bir bilim dali olarak kurulmasindaki payidir. kuvvet kavraminin mekanikte oynadigi rolu acikca kavrayip ortaya koyabilen ilk bilim adamidir. isaac newtonun yuzyilin sonlarina dogru mekanikte gerceklestirdigi buyuk atilimin onunu acan da galilei olmustur. ayrica galilei gecmiste birbirinden hep ayri tutulmus olan matematik ile fizigin iliskili oldugunu ve birbirlerine destek olabilecegini kavrayan ilk bilim adamidir. onun uyguladigi en onemli ve tumuyle kendine ozgu yontem, deneyle hesaplamayi birlikte yurutmesi olmustur. bu yontem somutun soyuta donusturulebilmesini ve deney sonuclarinin surekli ve duzenli bir bicimde karsilastirilabilmesini olanakli kilmistir. modern anlamda deney kavramini olusturan galilei bu kavram icin cimento(sinav) terimini kullaniyordu.
galileini tum yapitlari ilk olarak 1842-56 arasinda le opera di galileo galilei adiyla yayimlanmistir. toplu yapitlarinin cok daha genis ve eksiksiz bicimi galilei uzmani antonio favaronun derledigi le opere di galileo galilei adli yapittir.
kaynak : ana britannica
neden bekliyorsun?
bu sözlük, duygu ve düşüncelerini özgürce paylaştığın bir platform, hislerini tercüme eden özgür bilgi kaynağıdır.
katkıda bulunmak istemez misin?