ahmet hamdi tanpınar

tam bir bursa asigidir ve bunu da bursa’da zaman siiriyle kanitlar:

bursa’da bir eski cami avlusu,
kucuk sadirvanda sakirdiyan su;
orhan zamanindan kalma bir duvar...
onunla bir yasta ihtiyar cinar
eliyor dort yana sakin bir gunu.
bir ruyadan arta kalmanin huznu
icinde guluyor bana derinden.
yuzlerce cesmenin serinliginden
ovanin yesili gogun mavisi
ve mimarîlerin en ilâhisi.

bir zafer mujdesi burda her isim:
sanki tek bir anda gun, saat, mevsim
yasiyor sihrini gecmis zamanin
hâlâ bu taslarda gulen ruyanin.
guvercin bakisli sessizlik bile
cinliyor bir sonsuz devam vehmiyle.
gumuslu bir fecrin zafer aynasi,
muradiye, sabrin aci meyvasi,
omrunun timsali beyaz nilufer,
turbeler, camiler, eski bahceler,
sanli hikâyesi binlerce erin
sesi nabzim olmus hengâmelerin
nakleder yâdini gelen gecene.

bu hayâle uyur bursa her gece,
her safak onunla uyanir, guler
gumus aydinlikta serviler, guller
serin hulyasiyla cesmelerinin.
basindayim sanki bir mucizenin,
su sesi ve kanat sakirtilarindan
billûr bir âvize bursa’da zaman.

yesil turbesini gezdik dun aksam,
duyduk bir musikî gibi zamandan
cinilere sinmis kur’an sesini.
fetih gunlerinin saf nesesini
aydinlanmis buldum tebessumunle.

isterdim bu eski yerde seninle
basbasa uyumak son uykumuzu,
bu hayâl icinde... ve ufkumuzu
cepcevre kaplasin bu ziya, bu renk,
havayi dolduran uhrevî âhenk..
bir ilâh uykusu olur elbette
olum bu tilsimli ebediyette,
belki de ruyâsi bu cetlerin,
beyaz bahcesinde su seslerinin.

geçtiğimiz aylarda zeynep kerman ve inci enginün tarafından günlükleri yayımlanan türk edebiyatının önemli yazarı. günlükler darma dağın. hep karamsar bir hali var. dengesizlik gösteriyor. sürekli birilerinden nefret ediyor. borçlarını kapayamamaktan, üniversitede ders vermek zorunda olmaktan, eserlerine vakit ayıramamaktan yakınıyor. valery, mallarme, yahya kemal, hasan ali yücel, mehmet kaplan ve daha nicelerinin adı geçiyor sürekli. çoğu sayfa da günlükten ziyade akla bir fikir geldikçe alınan kısa notlar gibi aslında.

hocası yahya kemal’in şiirde yarattığı etkiyi edebiyat tarihinde yaşatmıştır.

"vücutlarımız, birbirimize en kolay vereceğimiz şeydir; asıl mesele, hayatımızı verebilmektir. baştan aşağı bir aşkın olabilmek, bir aynanın içine iki kişi girip, oradan tek bir ruh olarak çıkmaktır..."

(bkz: huzur)

"19.yy türk edebiyatı tarihi" diye bir kitabı vardır. türk dili ve edebiyatı okuyan öğrencilere genelde ilk senelerinde kaynak kitap olarak verilir. daha bölüme yeni başlamış, osmanlıca kelimelerden nasibini almamış öğrenci için oldukça ağır bir kitaptır bu. lakin zaman geçip öğrenci, osmanlıca kelimelere aşina olunca "ben bunu mu okuyup anlayamamıştım" der. tanpınar, bu araştırma kitabında sanatçı yönünü ortaya çıkaran tanımlar ve yorumlar yapar. bu kitaba ayrı bir güzellik katar. zira tanpınar edebiyat araştırması olduğu kadar sanatçıdır da. bursa’yı çok seven bir sanatçı. "bursa’da zaman" şiirini edebiyat derslerinde en azından bursa’da her öğrenci okumuştur. bursa’da mahfel’e gelip otururmuş. ne yazık ki onun dönemindeki mahfel artık mado’nun elinde tabii. "beş şehir" adlı kitabında anlattığı şehirlerden biri de bursa’dır zaten. adına her sene edebiyatın çeşitli alanlarında ödüller verilir.

okuyunca insanı huzursuz eden huzur adlı romanın yazarı.

(bkz: bir adin kalmali geriye)

mezar taşında ''ne ıçındeyım zamanın ne de büsbütün dışında'' yazan şaırımız

orhan pamuk'u ve daha nicelerini derinden etkilemis, turkce edebiyatin gelmis gecmis en buyuk yazarlarindandir. bu ulkedeki her lise mezununun, olmadi her universite mezununun butun eserlerini okumasi, zor kullanilarak bile olsa, saglanmalidir.

"fikirler arkalarında kendi kalabalığını isterler. onu bulamazsa konuşan hür olmaz."

(bkz: sahnenin dışındakiler)

ahmet hamdi tanpınar, yazın dili ile türk edebiyatı’nın gelişmesini sağlamış şair ve roman yazarıdır.


ahmet hamdi tanpınar, 23 haziran 1901’de istanbul’da doğdu. kadılık yapan babasıyla birlikte anadolu’nun çeşitli şehir ve kasabalarını dolaştı. 1914 yılında henüz 13 yaşındayken annesini kaybetti. 2 yıl sonra babasının tayini çıkması üzerine antalya’ya yerleştiler. liseyi antalya’da bitirdikten sonra 1919 yılında istanbul’a gelerek istanbul üniversitesi edebiyat fakültesi’nde eğitimine devam etti. etkilendiği hocası yahya kemal beyatlı ile birlikte geniş bir edebiyat çevresi edindi. 1923 yılında şeyhî’nin husrev-ü şirin mesnevisi üzerine hazırladığı tez ile istanbul üniversitesi’nden mezun oldu.
1921 yılında yahya kemal ve çevresindekilerinin çıkardığı "dergah" adlı dergide ilk şiirleri yayımlandı. mezun olduktan sonra 1923-1924 yılları arasında erzurum lisesi’nde, 1925-1927 yılları arasında ise konya lisesi’nde edebiyat öğretmenliği yaptı. ardından 1927 yılında ankara lise’si, 1930-1932 yılları arası gazi terbiye enstitüsü, 1932 yılında ise istanbul kadıköy lisesi’nde edebiyat öğretmenliğine devam etti. 1933 yılında ahmet haşim’in ölümüyle güzel sanatlar akedemisi’nde boşalan sanat tarihi öğretmenliği görevine getirildi. aynı dönem amerikan koleji’nde türk edebiyatı dersleri verdi. ertesi yıl estetik ve mitoloji dersleri de vermeye başladı.

15 kasım 1939 tarihinde tanzimat fermanı’nın yüzüncü yılı dolasıyla istanbul üniversitesi edebiyat fakültesi türk dili ve edebiyatı bölümü’nde açılan kürsüye yeni türk edebiyatı profesörü olarak geçti. 3 yıl sonra 1942’de politikaya atılarak maraş milletvekili olarak meclise girdi. 1946 yılına kadar bir süre milli eğitim bakanlığı müfettişliği ve güzel sanatlar akademisi’nde estetik öğretmenliği yaptı. milletvekilliği süresi dolduktan sonra 1949’da istanbul üniversitesi’ne döndü.

1953’te fransa, belçika, hollanda, ingiltere, ispanya ve italya’yı kapsayan altı aylık bir avrupa gezisi yaptıktan sonra 1955’te filmoloji kongresi üyesi olarak üç hafta için paris’e gitti. 1957’de münih’te yapılan 14. müsteşrikler kongresi’ne bir bildiri sundu. ardından 1959’da fransa, ingiltere, isviçre ve portekiz’de bir süre kaldı. 24 ocak 1962’de istanbul’da kalp krizi sonucu hayatını kaybetti.

ahmet hamdi tanpınar, yahya kemal ve mustafa şekip gibi şairlerin etkisinde kaldığı dönemlerde düşünsel alanda bergsonculuğu, yazın alanında ise saf edebiyat anlayışını benimsemiştir. dergah, milli mecmua, hayat, oluş ve görüş dergilerinde şiirleri yayımlanmıştır. olgunluk döneminde şiirlerinde hayatından ve kendisinden parçalar sunmaya başlamıştır.

şiirlerinin yanı sıra öyküleri ve romanları ile de dikkati çekmiş, özellikle doğu-batı çatışmasını anlatan denemeleri ile düşün yazılarıyla da etkili olmuş bir yazardır.

eserleri:

tevfik fikret: hayatı, şahsiyeti, şiir ve eserlerinden parçalar (1937), namık kemal antolojisi (1942), abdullah efendi’nin rüyaları (hikaye, 1942), beş şehir (deneme, 1945), 19. asır türk edebiyatı tarihi (1949), huzur (roman, 1949), yaz yağmuru (hikaye, 1956), şiirler (1961), saatleri ayarlama enstitüsü (roman, 1961), yahya kemal (monografi, 1962), sahnenin dışındakiler (roman 1973, tefrika 1950), mahur beste (roman 1975, tefrika 1944), aydaki kadın (roman, 1987), iki ateş arasında (senaryo), mücevherlerin sırrı (deneme-söyleşi), edebiyat dersleri (ders notları).

facebook’ta tesadüfi olarak birilerinin profiline girdiğimde hiç tanımadığım birinin duvarında bu şiir vardı dikkatimi çekti ve okudum çokda beğendim daha önceden hiç okumamıştım bu şiiri gayette güzelmiş.

bir adın kalmalı

bir adın kalmalı geriye
bütün kırılmış şeylerin nihayetinde
aynaların ardında sır
yalnızlığın peşinde kuvvet
evet nihayet
bir adın kalmalı geriye
bir de o kahreden gurbet

sen say ki
ben hiç ağlamadım
hiç ateşe tutmadım yüreğimi
geceleri, koynuma almadım ihaneti
ve say ki
bütün şiirler gözlerini
bütün şarkılar saçlarını söylemedi
hele nihavent
hele buselik hiç geçmedi fikrimden
ve hiç gitmedi
bir topak kan gibi adın
içimin nehirlerinden
evet yangın
evet salaş yalvarmanın korkusunda talan
evet kaybetmenin o zehirli buğusu
evet nisyan
evet kahrolmuş sayfaların arasında adın
sokaklar dolusu bir adamın yalnızlığı
bu sevda biraz nadan
biraz da hıçkırık tadı
pencere öü menekşelerinde her akşam

dağlar sonra oynadı yerinden
ve hallaçlar attı pamuğu fütursuzca
sen say ki
yerin dibine geçti
geçmeyesi sevdam
ve ben seni sevdiğim zaman
bu şehre yağmurlar yağdı
yani ben seni sevdiğim zaman
ayrılık kurşun kadar ağır
gülüşün kadar felaketiydi yaşamanın
yine de bir adın kalmalı geriye
bütün kırılmış şeylerin nihayetinde
aynaların ardında sır
yalnızlığın peşinde kuvvet
evet nihayet
bir adın kalmalı geriye
bir de o kahreden gurbet
beni affet
kaybetmek için erken, sevmek için çok geç

23 haziran 1901’de istanbul’da dogdu. baytar mektebini birakarak girdigi istanbul universitesi edebiyat fakultesi’nden 1923’te mezun oldu. erzurum, konya ve ankara liseleriyle, gazi egitim enstitusu ve guzel sanatlar akademisi’nde edebiyat ogretmenligi yapti, ayni akademide estetik ve sanat tarihi dersleri verdi.1939’da istanbul universitesi’ne yeni turk edebiyati profesoru olarak atandi. maras milletvekili olarak 1942-1946 yillarinda turkiye buyuk millet meclisi’nde bulundu. bir sure milli egitim mufettisligi yapti ve guzel sanatlar akademisinde eski gorevinde calistiktan sonra 1949 yilinda istanbul universitesi, edebiyat fakultesi turk dili ve edebiyati bolumu’ne yeniden dondu. bu gorevde iken 24 ocak 1962’de istanbul’da oldu.

eserleri

siir:
butun siirleri (1976-1981)

roman:
mahur beste (1944-1975)
huzur (1949-1983)
sahnenin disindakiler (1973)
saatleri ayarlama enstitusu (1961-1977)
aydaki kadin (1987)

oyku:
abdullah efendi’nin ruyalari (1943-1983)
yaz yagmuru (1955-1983)
hikayeler (kitaplasmayan iki hikayesiyle birlikte tum oykuleri,1983)

deneme:
bes sehir (1946-2001)
edebiyat uzerine makaleler (1969-1977)

anilar:
yasadigim gibi (1970-1977)

antolojiler:
tevfik fikret (1937-1944)
namik kemal (1942)
yahya kemal (1940-1982)
19. asir turk edebiyati tarihi (1942-1985)

ne icindeyim zamanin

ne icindeyim zamanin,
ne de busbutun disinda;
yekpare genis bir anin
parcalanmis akisinda,

bir garip ruya rengiyle
uyumus gibi her sekil,
ruzgarda ucan tuy bile
benim kadar hafif degil.

basim sukutu oguten
ucsuz, bucaksiz degirmen;
icim muradima ermis
abasiz, postsuz bir dervis;

koku bende bir sarmasik
olmus dunya sezmekteyim,
mavi, masmavi bir isik
ortasinda yuzmekteyim

ahmet hamdi tanpinar

zamaninda ibrahim sadri’nin okudugu ve herkesin ona ait zannettigi "bir adin kalmali" siirinin gercek ve muhtesem sahibidir..

...bir adin kalmali...
"bir adin kalmali geriye
butun kirilmis seylerin nihayetinde
aynalarin ardindaki sir
yalnizligin pesinde kuvvet
evet nihayet
bir adin kalmali geriye
bir de o kahreden gurbet

sen say ki
ben hic aglamadim
hic atese tutmadim yuregimi
geceleri koynuma almadim ihaneti
ve say ki
butun siirler gozlerini
butun sarkilar saclarini soylemedi
hele nihavent
hele bûselik hic gecmedi fikrimden
ve hic gitmedi
bir topak kan gibi adin
icimin nehirlerinden

..."

ortaokulumun ta kendisi, ’caanim’ okulum...

(bkz: mavi maviydi gökyüzü)
(bkz: bir adın kalmalı)

hakkında makale yazdıgım ama yazana kadar anamın agladıgı adam