mabeyn

ara.

esk kısıklı caddesinden altunizateye doğru inerken, sağda konaktan dönme restaurant.

arapçada iki şeyin arası manasında kullanılır.
osmanlı saraylarında haremlik ve selamlık bölümlerini ayıran daire.

osmanlı saray ve konaklarında haremlik ve selamlık bölümlerini ayıran dâire. arapçada “iki şeyin arası” mânâsındadır. sultan ikincimahmûd han devrinden îtibâren sarayların selamlık dâirelerine “mâbeyn-i hümâyûn” denilmiştir.
yine osmanlı devletinin kuruluşunda işlerin azlığı sebebiyle pâdişâhlar herkesle teşrîfât ve merâsime hâcet kalmaksızın görüşürlerdi. devletin büyümesi ve gelişmesi netîcesinde saray ve saray teşrîfâtı ortaya çıktı. fâtih sultan mehmed han, kânûnnâmeleri çıkartıp teşrîfât için maddeler koydurmuş ve; “evvelâ bir arz odası yapılsın. cenâb-ı şerîfim pes perdede oturup haftada dört gün vüzerâm ve kazaskerim ve defterdârlarım rikâb-ı hümâyûnuma arza girsünler.” demiştir. bu duruma göre acele haller dışında vezirler bile haftada ancak dört gün pâdişâhla görüşebilecekti.

pâdişâhla görüşebilmek için mürâcaatlar, kapıağasına yapılır, o da mâbeynci görevi yapan kapıcılar kethüdâsına duyururdu. daha sonra sırayla vezir ve kazaskerlere haber verilirdi. sultan ikinci mustafa handan îtibâren silâhdârlar aynı zamanda mâbeyncilik de yapmaya başladılar. çuhâdâr ve rikâbdâr da her zaman pâdişâhın huzûruna girebilirdi.

osmanlılarda ilk defâ mâbeynci ünvânıyla memur istihdâmı sultan üçüncü selim han zamânındadır. ondan sonra bu ünvân ile memurlar tâyin edildi ve ehemmiyetleri de arttı.

sultan ikinci abdülhamîd han devrinde mâbeyn başlı başına bir dâire hâline geldi. saraydaki mâbeyn dâiresinde başmâbeynci, ikinci mâbeynci ve öbür mâbeynciler kendilerine ayrılan odalarda oturur, sırayla nöbet tutarlardı. abdülhamîd han mâbeyncileri bizzat seçerdi. sadrâzam ile vezirler saraya geldiklerinde kendilerine ayrılan odalarda, diğer ziyâretçiler mâbeyn dâiresindeki odalarda beklerdi.

mâbeyn vâzifelileri şunlardı:

mâbeyn başkâtibi: sarayın yazı işlerini idâre eden teşekkülün (kurumun) reisidir. diğer bir târifle osmanlı sultânı ile hükûmet teşkilâtının başında bulunan sadrâzam arasındaki haberleşme ve yazı işlerine bakan memurun ünvânı olup, bu vazîfe sâhibinin asıl adı sır kâtibi idi. emrindeki diğer memurlara mâbeyn kâtibi denirdi.

mâbeyn başkâtibi olarak hizmet edenlerden vezîrler ile yüksek devlet memuriyetinde bulunanların yanında, saîd paşa gibi sadrâzam olanlar da vardır.

mâbeynci: pâdişâhın dışarı ile olan işlerine bakan ve dilekleri kendisine ulaştıran saray memurlarıdır. bunun yerine, yakın mânâsında kurenâ tâbiri de kullanılmıştır. enderûn ağalarından silâhdâr, çuhâdâr, rikâbdâr, tülbent ve peşkir gulâmı ile baş müezzin, sır kâtibi baş çuhâdâr, kahvecibaşı, sarıkçıbaşı ve tüfekçibaşı mâbeyn dâiresinde hizmet ettikleri için, kendilerine mâbeynci adı verilmiştir.

mâbeynciler, nöbetleşe sarayda kalırlar ve nöbetçi oldukları günün gecesi odalarında yatarlardı.

mâbeyn çavuşu: buna hünkâr çavuşu da denilmiştir. pâdişâhı korumak, atla habercilik yapmak ve dâvetlileri saraya çağırmakla görevli askerî saray memurudur.

mâbeyn erkânı: saray ileri gelenlerine verilen ad olup; başkâtip, başmâbeynci, mâbeyn müşiri, dârüsseâde ağası, baş imâm, hazîne-i hassa nâzırı, ıstabl-ı âmire müdiri ve emsâli bu kabildendir.

mâbeyn ferîki: pâdişâhı korumakla görevli askerlerin, tümgenerâl rütbesindeki kumandanıdır.

mâbeyn müşîri: sarayda pâdişâh maiyetindeki mareşal rütbeli askerî mümessildir. plevne kahramanı osman paşa, mâbeyn müşirlerinin en meşhurudur.