jiroskop

doğrudan doğruya düşey doğrultuyu gösteren, nadir noktası ve dolayısıyla resim eğikliklerini bulmaya yarayan, boyuna ve enine resim eğikliklerini 10-20 grat saniyesi inceliğinde elde etmeye yarayan yardımcı bir resim çekme aleti.

her yönde dönen ve yalnız kütle merkezi sâbit olan bir kütle veya tekerlek. gemilerin hareketini kontrol için kullanıldığı gibi silâh yörüngesi kontrolünde ve yön tâyininde de kendisinden faydalanılır. esas olarak jiroskop, bir tekerlek veya dönen bir silindir, rotor ve eksenden ibârettir.

fransız jean bernard leon foucault 1852’de dünyânın döndüğünü göstermek için yaptığı bu âlete jiroskop ismini vermiştir. ancak devamlı dönmeyi tatbik edecek bir teknik meydana gelmediğinden yaklaşık olarak 60 yıl jiroskop matematikçilerin oyuncağı olarak kalmıştır. gemilerde çelik kullanılması arttıkça magnetik pusulaya güven azalmış ve jiroskopik pusula önem kazanmıştır. önce almanya’da ve daha sonra amerika birleşik devletlerinde uygulama sahası ortaya çıkmıştır. gemi ve uçakların hareketlerini kontrol etmek için jiroskopik âletler geliştirilmiştir. gemilerde yalpa hareketlerini önleyen jiroskoplar, ayrıca torpidolara da yön vermek için kullanılır. 1943’te deniz toplarının yönlendirilmesinde istifâde edilmiştir. ikinci dünyâ harbi, jiroskopun hızla gelişmesini zorlamıştır.

uçaklarda, otomatik uçuş kontrolünde ve rota tesbitinde önemli kullanış alanına sâhiptir. yeraltında ise petrol kuyularının ekseninin şaşmaması, önemli durumlarda jiroskoplarla sağlanır.

roket, füze ve güdümlü nükleer füzelerin hassas hız ve ivme ölçümlerinde jiroskop vazgeçilmez bir vâsıtadır. ölçümlerde kullanılan hassas âletlerin yalnız harekete âit değerleri ölçmesi istenildiğinden dolayı yerçekimi etkisinin gözönüne alınmaması gerekir. bu ise jiroskop ile sağlanır. böylece ölçümün yerçekimine dik olarak yapılması gerçekleştirilir. ölçü âletlerinin konulduğu tablanın kullanılan bir kaç jiroskopla yatay iki eksen etrafında kararlılığı sağlanır.