enes bin malik

çok küçük yaşlarda müslüman olmuş hz muhammede hizmet etme şerefine ulaşmış sahabe.

enes bin mâlik hazretleri, resûlullah efendimiz , medine-i münevvere’ye teşriflerinde 9-10 yaşlarında idi. hemen vâlidesi annesi ümm-i süleym kendisini alıp, resûlullah’ın huzur-u saâdetlerine getirdi. hizmetlerine kabul buyurmasını istedi. “yâ resûlallah! ensâr erkek ve kadınlarından sana hediye vermiyen kalmadı. bu oğlumdan başka sana hediye verecek bir şeyim yok. bunu al. sana hizmet etsin” dedi. validesinin bu isteği kabul buyuruldu. bunun üzerine annesi: “yâ resûlallah! şu hizmetçiniz enes’e duâ buyurunuz” deyince, resûlullah efendimiz de “yâ rabbi! enes’in malını ve evlâdını mübârek ve yümünlü eyle, ömrünü uzun eyle, günahlarını af eyle” şeklinde duâ buyurdular.
hz. ebû bekir devrinde, bahreyn havâlisinin zekâtını tolamakla görevlendirimişti. hz. ebû bekir’in vefâtında, bahreyn’de bulunuyordu. daha sonra medine’ye geldi. hz. ömer’in zamanında medine’de kaldı. hz ömer, onu, meşveret meclisine (danışma kuruluna) aldı. onun kıymetli tasiyelerinden istifâde eti.
bu sırada medine’de kaldığı müddetçe, fıkıh dersi vermekle meşgul oldu. yine bu devirde enes bin mâlik , toster’de yapılan muharebede elde edilen ganimetin ve hz. ömer’e gönderilme şartı ile teslim olmayı kabul eden iran ordusu kumandanı, hürmüzan’ın, medine’ye getirilme işini üzerine almıştı. medine’den basra’ya gitmiş, hz. ömer’in vefatını burada öğrenmiştir. hz. osman zamanında da basra’da kalan enes bin mâlik fıkıh dersleri vermeye devam etti. hz. osman’ın vefâtını medine’ye gelirken yolda öğrenmiştir. enes , hz. ali’nin halifeliği zamanına yetiştiği gibi, emevî halifelerinden bir kısmını da görmüştür.
hz. enes, zulme ve haksızlığa dâima karşı olmuştur. bu konuda çekinmemiştir. onun için haccâc’ın yaptığı zulümleri görünce, halife abdülmelik’e şikâyette hiç tereddüd göstermemiştir. buna rağmen, haccâc, ona darılmamış, onun rızasını kazanmak için elinden gelen gayreti sarfetmiş ve derslerine de devam etmiştir.
bu sırada sahâbe-i kirâm’ın sayıları azaldığı için yaşayan sahâbilerin kıymeti dahada artımştı. halk, böyle mübârek zâtları arayıp buluyor, onların sohbetlerinden istifâde etmeye çalışıyorlardı. çünki bunlar, bizzat resûlullahı görüp, ruhlara gıdâ olan mübârek sözlerini, onun mübârek ağzından dinlemişlerdi. bu bakımdan herkes onlara gerekli hürmet ve saygıda kusur etmemeye gayret ediyorlardı.

fıkıh ilmine büyük hizmeti oldu
enes bin mâlik hazretleri uzun ve bereketli bir ömür yaşamıştır. basra’da vefâtına yakın hastalandı. halk, gece-gündüz ziyâretine geldi ve yanında bulundular. basra’da vefât eden en son sahâbe odur. basra’ya 9-12 km. mesâfede bulunan tat mevkiinde vefât etti. muhammed bin sîrîn tarafından gasl, techiz ve tekfini yapıldı. vefât ettiği yere defnedildi. vasiyeti üzerine, resûlullah’ın saçlarından bir miktar kabrine kondu.
hz. enes bin mâlik, peygamber efendimizin uzun seneler hizmetinde bulunması sebebiyle kur’ân-ı kerîmin tefsirini çok iyi öğrenmişti. âyetlerin tefsirine dair bildirdiği rivâyetler tefsir kitaplarını süslemektedir.
hz. enes, sahâbe-i kirâm arasında, peygamber efendimizin hallerini, sözlerini ahlâkını, işlerini bildirme bakımından en önde gelenerinden idi. dokuz yaşında resûlullah’ın hizmetine başladı. resûlullah’ın vefâtına kadar yanlarından hiç ayrılmadı. peygamber efendimizden 2230 hadîs-i şerîf bildirdi. hadîs rivâyetinde çok titiz davranırdı. bu durumu talebelerine de ısrarla tavsiye ederdi. bu bakımdan hadîs ilmine hizmeti büyüktür. hadîs ilminn yayılmasında önde gelenlerdendir.
ilim öğrenmek gayesinde olanlar onun meclisine devam ederlerdi. o “kâle resûlullah”, (resûlullah şöyle buyurdu) derken meclistekiler, derin bir huşû ve huzur içinde dinlerlerdi. birçok yerde ilim halkası kurmuştu. mekke-i mükerreme, medine-i münevvere, basra, kûfe ve şam, ders verdiği mühim merkezlerdi. zamanın haliesi bile onun derslerine gelmeyi gönülden arzu ederdi.
her yönden bereketli ve çok mübârek bir zât idi. bu da, resûl-i ekrem’in duâlarının bereketiyle idi. onun ilim deryasından istifâde edenler çoktur. hasen-i basrî, sleyman teymî, ebû kulâbe, ebû bekir bin abdullah el-müzenî bunlar arasındadır.
enes bin mâlik’in, hadîs ve tefsir ilminde olduğu gibi, fıkıh ilminde de büyük hizmeti olmuştur. müstakil bir eser teşkil edecek kadar, fetvâ ve ictihadları vardır. hz. enes ile muhtar bin fülgül arasındaki konuşma ve muhtara verdiği cevabın islâm hukuku’nda mühim bir yeri vardır.
hz.enes’e : “resûl-i ekrem’in nehyettiği (yasak ettiği) içkiler nelerdir? diye soruldu. hz. enes cevaben resûl-i ekrem’in “her sarhoş eden şey harâmdır” buyurduğunu söyledi. bunun üzerine şöyle soruldu: doğru söylüyorsun. sarhoş olmak haramdır. bir iki yudumluk bir şey içmek hakkında ne dersin” hz.enes, “çoğu sarhoş edenin azı da haramdır” cevabını verdi.

“kolaylaştırınız, müjdeleyiniz, nefret ettirmeyiniz.”
enes bin mâlik hazretleri yüksek bir ahlâka sâhipti. son derece nâzik, güzel sözlü ve güler yüzlü idi. resûlullah’ı çok sever, sünnete uymaya çok dikkat ederdi.sabah namazının vakti girmeden önce uyanır, mescid-i nebeviye gider, resûl-i ekrem’e hizmet için can atardı. resûlullah’ın sesini duymak ve onah izmet, onun için en büyük sürür ve neş’e kaynağı idi. resûl-i ekrem de onun hakkında iyilikle bahsedip, yaptığı hizmetlerden dolayı duâ buyururlardı.
resûlullah’ın âhirete teşriflerinden sonra, verdiği derslerde resulullah’ın devrini, tekrar o günleri yaşar gibi, neş’e ve zevkle anlatır, talebeler üzerinde büyük tesir uyandırırdı. bu yüzden talebelerinde resûlullah’ın sevgisi apaçık görülürdü. enes bin mâlik emr-i bil-ma’rufa (iyiliği emretmek) son derece ehemmiyet verirdi. çünkü bu ümmeti, en hayırlı ümmet yapan sıfat budur, ya’nî, iyiliği emredip, kötülüğe mâni olmak.
enes bin mâlik yakışıklı ve nûrânî idi. servet sâhibi olduğu halde, çok sade bir hayat yaşadı. dünya zînet (süs) ve lezzetine, dünyâlığa ehemmiyet vermedi. fakirleri ve yoksulları gözetir, onlara gerekli yardımda bulunurdu. talebelerinin ihtiyaçlarını kendisi temin ederdi. resûlullah’a olan sevgisini her fırsatta dile getirirdi.
peygamber efendimiz , enes bin mâlik hakkında şöyle buyurdular:
“ey enes, bir iş yapmak istediğin vakit, yedi defa rabbine istihâre et. sonra kalbinin meylettiği tarafı yap. hayır ondadır.”
“ey enes, biliyor musun, mağfireti (bağışlamayı) gerektiren hususlardan biri de, müslüman kardeşini sevindirmendir. onun üzüntüsünü giderirsin, yahut içini rahatlatırsın, yahut ona bir mal verirsin veya borcunu ödersin, yahut kendisi olmadığı zaman, çoluk çocuğuna göz kulak olursun.”
enes bin mâlik’in bizzat resûl-i ekrem efendimizden rivâyet ettiği hadîs-i şerîflerden bir kısmı aşağıdadır:
“kolaylaştırınız, (zorlaştırmayınız) güçleşdirmeyiniz, müjdeleyiniz, nefret ettirmeyiniz.”
“herhangi biriniz kendi nefsi için istediğini, müslüman kardeşi için de istemedikçe gerçek mü’min olamaz.”
“birbirinize buğz etmeyiniz, hased etmeyiniz (kıskanmayınız) birbirinize sırt çevirmeyiniz. ey allah’ın kulları! kardeş olunuz. bir müslüman için kardeşini üç günden fazla terk etmek (küsmek) helâl olmaz.”

hesabı sorulmayan dört şey!
enes bin malik’in rivayet ettiği hadis-i şerifler:
“şu dört şeyin sarf edilmesinden, kul kıyâmet gününde hesaba çekilmez. bunlar: ana, babasına sarf ettiği, iftar için sarf ettiği, sahur için sarf ettiği, çoluk-çocuğu için sarf ettiği nafakalardır.”
“sizden bir kimse başına gelen bir musîbetten dolayı ölümü istemesin. ölümü isteyecek kadar sıkıntılı bir durum içerisine d üşmüş olanlar, yâ rabbi! hayat hakkımda hayırlı olduğu müddetçe beni yaşat, yoksa, ruhumu kabzeyle, desin.”
“kim allahü teâlâya kavuşmak isterse, allahü teâlâ da ona kavuşmak ister. kim bunu istemezse, allahü teâlâ da istemez.” bunun üzerine biz, yâ resûlallah, hepimiz ölümü istemeyiz, dedik. resûlullah şöyle cevap verdiler: “bu ölümü istememek değil, mü’min dünyadan ayrılacağı zaman, âkıbetinin iyi olacağına dair müjdeler kendisine verilir, böylece allahü teâlaya kavuşmak ister. bu kavuşma, onun en çok istediği şeydir. fakat kâfir ve fâcir son nefesinde, sonunun iyi olmadığını görür ve cenâb-ı hakka kavuşmağı istemez. allahü teâlâ da ona kavuşmayı istemez.”
“kendisinde şu üç sıfat bulunan imânın tadını duyar: allahü teâlâ ve resûlünü başkalarından daha çok sevmek, sevdiğini allah için sevmek, küfürden kurtulup hidâyete kavuştuktan sonra, ateşe atılmayı ne kadar istemezse, küfre dönmeyi de o derecede kerih ve kötü görmek.”
“kıyamet günü bir komşu diğer komşuyu yakalar, onu salıvermez ve şöyle der: “yâ rabbi! sen buna çok ihsanda bulundun. bana ise az verdin. en aç idim. o tok olarak uyudu. on: “bana kapısını niçin kapadığını, kendisine verdiğin rızıktan beni niçin mahrûm ettiğini sor der.”
“bir kimse dünyada ipekli elbise giyerse, ahirette giyemez.”
“mi’raca çıktığım gece, dudakları makasla kırpılan bazı kimseler gördüm. cebrâile, bunların, kimler olduğunu sordum. cebrâil “bunlar, ümmetinden, herkese, iyiliği emredip, kendilerini unutan ve kur’ân-ı kerîmi okuyup da ona uymıyan, onunla amel etmeyenlerdir, cevabını verdi.”
“allahü teâlâ, bütün insanlar arasında beni seçti, ayırdı. insanların en iyisini bana eshâb olarak seçti. bunların arasından da, bana akraba ve yardımcı olarak en üstünlerini ayırdı. bir kimse beni sevdiği için bunlara hürmet ederse, allahü teâlâ onuh her tehlikeden korur. onlara hakâret ederek beni incitenleri de incitir.”

enes bin mâlik’e nasihatleri
resûlullah’ın, enes bin mâlik’e nasihatleri:
“ey oğul! elinden geldiği kadar abdestli ol. çünki kim abdestli olarak ölürse ona şehidlik sevâbı verilir.”
“ey oğul! kimse hakkında kötülük belemeden sabahlamaya ve akşamlamağa çalış. bunu başarırsan, hesabın çok kolay olur.”
“müslümanlardan büyüklere hürmet, küçüklerine merhamet et.”
hz. katâde, hz. enes’e, resûlullah’ın en çok yaptıkları duânınne olduğunu sorunca, “allahümme rabbenâ âtina fiddünyâ haseneten ve fil âhıreti haseneten ve kınâ azâbennâr” duâsını çok okuduklarını bildirdi. katâde , hz. enes’in duâ edeceği zaman, bununla duâ ettiğini veya duasına, bu duâyı da ilâve ettiğini nakleder.
enes buyurur ki: bir gün bir a’rabî, resûl-i ekrem’e gelip, “yâ resûlallah! kıyâmet ne zaman kopacak? diye sormuştu. bu sırada ikâmet okunduğu için, resûlullah cevap vermeden namaza durmuşlardı. namazdan sonra, kıyâmeti soranın nerede olduğunu sordular. a’rabî, “benim yâ resûlallah” dedi. resûl-i ekrem ona kıyâmet için ne hazırladığını sordu. a’rabî, fazla bir hazırlığı olmadığını, ancak allahü teâlâ ve resûlünü sevdiğini, söyleyince, resûlullah “kişi sevdikleri ile beraberdir” cevabını verdi. eshâb-ı kirâm bu mübârek hadîsi işitince çok sevinmişler, buna sevindikleri kadar başka bir şeye sevinmemişlerdir.
“üç şey ölünün peşinden kabre kadar gider. çoluk çocuğu, malı ve ameli. bunlardan, ailesi ve malı döner. onunla sadece ameli kalır.”
peygamber efendimizin zevcelerinin birine üç kişi gelip, peygamber efendimizin ibâdetini sordular. ne kadar yaptığını öğrendikleri zaman, bunu az gördüler. “peygamberin yanında biz neyiz? onun geçmiş ve gelecek bütün günâhları bağışlanmıştır” dediler. bunlardan birisi, “devamlı bütün gece namaz kılacaım.” dedi. diğeri, “ömrüm boyunca oruç tutacağım hiç oruçsuz olmayacağım” dedi. üçüncüsü ise, “kadınlardan uzak kalacağım, hiç evlenmiyeceğim” dedi. bu sırada peygamber efendimiz teşrif buyurdular: “şöyle şöyle diyenler, sizler misiniz? bakınız! allahü teâlâya yemin ederim ki, allahü teâlâdan en çok korkanınız ve ona karşı gelmekten en fazla sakınananız benim. buna rağmen, bazen oruç tutuyorum, bazen tutmuyorum. namaz kılıyorum, uyuyorum. kadınlarla evleniyorum. kim, benim sünnetimden yüz çevirirse, o kimse benden değildir.”

“zalim, mazlum herkese yardım edin!”
hz. enes bin malik’in bildirdiği hadis-i şerifler:
peygamber efendimiz “ister zâlim olsun, ister mazlum olsun, mü’min kardeşinize yardım ediniz” buyurdu. eshâb’dan birisi: “yâ resûlallah! mazlum olan kimseye yardım ederim fakat zâlime nasıl yardım edebilirim? dedi. resûlullah efendimiz, “zâlimi, zulüm yapmaktan alıkorsun, işte bu ona yardımdır.” buyurdular.
bir gün resûlullah benzerini hiç duymadığım bir hutbe okudular: “eğer, siz benim bildirdiklerimi bilmiş olsaydınız, herhalde az güler, çok ağlardınız” buyurdu. bunun üzerine, resûlullah’ın eshâbı yüzlerini kapayarak ağladılar.”
“kâfir bir iyilik yaptığı zaman, ona karşı dünyalık verilir. fakat mü’mine gelince, allahü teâlâ, onun iyiliklerini âhirete saklar. dünyada da taatına göre rızık verilir.”
resûlullah buyurdu: “allahü teâlâ buyuruyor ki: “ey âdemoğlu! sen bana duâ edip, benden istediğin müddetçe, sende bulunan günahları bağışlarım. onların çokluğuna ve ağırlığına bakmam. ey âdemoğlu! günahların yerle göka rasını dolduracak kadar bile olsa, fakat benden günahlarının bağışlanmasını istesen (istiğfar etsen) senin bu günahlarını bağışlarım. ey âdemoğlu! yeryüzünü dolduracak günahlarla huzuruma gelsen, şirk koşmadan bana kavuşsan, yeryüzünü dolduracak bir mağfiret ve af ile seni bağışlarım.”
resûlullah’ın yanında iki kişi aksırdı. birine, “allah sana merhâmet eylesin” buyurduğu halde, diğerine bu mukâbelede bulunmadı. yâ resûlullah, allah’dan, buna rahmet diledin, niçin öbürüne dilemedin denilince, “bu allahü teâlâya hamd etti (elhamdülillah dedi) öbürü ise hamd etmedi” buyurdu.
hz. enes bin mâlik buyurdu ki: “üç sınıf insan, hesap gününde allahü teâlânın rahmetine kavuşur:
1. akrabasını ziyaret eden.
2. kocası ölüp yetimlerle kalan ve ölünceye kadar onlara bakan kadın.
3. ziyafet sofrası kurulup, yetimleri ve kimsesizleri davet eden kimse.”
enes bin mâlik hazretleri: “bismillâhirrahmânirrahîm ve lâhavle ve lâ-kuvvete illâ billâhil” aliyyil’azîm” okumanın sinir hastalığına ve bütün hastalıklara iyi geldiğini haber vermiştir.