ehmede xani

ehmedê xani, 1651 yılında hakkarinin xani köyünde dünyaya gelmiştir. babasının ismi ilyastır. xani ismi hakkında çeşitli rivayetler vardır. bazı rivayetlere göre xani aşiretinden olması sebebiyle, bazı rivayetler annesinin isminin xanê olması sebebiyle ona xani deniyor.
ehmedê xani çok ileri görüşlüydü. mem û zinden de anlaşılacağı gibi, haksızlığa, zulme , gericiliğe, feodal düzene karşı cephe almış bu yolda hayli mücadele etmişti. zavallıların, yoksulların, çaresizlerin ve haksızlığa uğrayanların yardımcısı olmuştur. çağdaşı olan bazı bilginler gibi yöneticilere ve zalimlere dalkavukluk etmemiş, çıkar peşinde koşmamıştır. her zaman halktan yana olmuştur.
şêx ehmedê xaninin bize üç kitabı ulaşmıştır. mem û zin , nubıhara bıçukanv ve eqida imanê.

kısa hayatına çok şeyler sığdıran şêx ehmedê xani 1707 yılında doğubeyazıtta vefat etti. ziyaretgahı şu an doğubeyazıtta ishak paşa sarayının içerisindedir.

ilk kürd edebiyatçısıdır.ilk eseri mem u zin dir.bu eserini filmi de çekilmiştir

kürtçesi ehmedê xani olan edebiyatçı tarihçi din adamı olan kürt bilgesi.

ey xani, sen ki yetkinlikten yoksunsun
marifet meydanini tenha bulmussun
yani yetkin degil, ehil degilsin
belki biraz tutucu ve asilzadesin
yani inat ya da bedel ödemekten
süregelene karsi bu yenilikten
saf olani terk edip tortuyu ictin
özenle ele alip düzen verdin sen
halk icin cefa ve eziyet cektin sen
ki elalem cikip da demesin. ’’kürtler
yeteneksiz, hünersiz, temelsizdirler
türlü türlü milletin vardir kitabi
yalnizca su kürtlerin yoktur nasibi’’
hem fikir ehli demesinler ki, ’’kürtler
aski amac diye hedef secmemisler
hepsi birden ne talib olur, ne matlub
hepsi birden ne muhib olur ne mahbub
asktan, sevgiden nasipsiz kalmis onlar’’
kürtler asla yetkinlikten az degiller
ve fakat kimsesiz ve mecalsizdirler
hepsi birden cahil, bilgisiz degil ki
amma öyle yoksul ve sahipsizler ki.

ehmede xani

en büyük kürt yapıtları arasında olan mem u zinin yaratıcısı şair ve imamdır.