die verwandlung

sonsözden:

dönüşüm, hiyerarşi ve otorite düşüncesiyle temellenen, bu amaçla sözü edilen düşünceyi önce aile kurumu içersinde odaklaştıran toplum içersindeki bireyin tragedyasıdır. gregor samsa, ’dönüştüğü’ güne değin çeşitli kölelikler içerisinde yaşamış bir toplum tekidir; işyerinde köledir; aile çevresinde köledir ve zincirleri içersinde uslu oturduğu sürece de benimsenip sevilir. başkaldırısı bilinçaltında başlar; bu bilinçaltı, kendine uygun biçimi yaratır: gregor samsa’nın böceğe dönüşmesi, gerçekte artık başkalaşmasıdır. böceğe dönüştüğü andan başlayarak, toplumun ve ailesinin ona ilişkin –onu tutsak kılan –beklentileri, artık sonuçsuz kalmaya yargılıdır; böceğin iğrençliği, çizgisi sürüyle uyuşmayan bağımsız bireyin iticiliğiyle özdeştir. anlatıda toplumu simgeleyen aile, önceleri ümidini yitirmez; yeni gregor’a hareket alanı sağlayabilmek için, odasının biraz boşaltılması gerekmektedir. ama anne buna karşı çıkar ve ilginç olan, karşı çıkış gerekçesidir: "bence en iyisi, odayı eskiden nasıl idiyse aynen öyle korumaya çalışmamızdır, böylece gregor yine aramıza döndüğünde her şeyi eskisi gibi bulur, arada olup bitenleri unutması da o ölçüde kolaylaşır." burada –sözde anne sevgisiyle– gregor’un unutması istenen, onun gerçek anlamda bağımsız olabildiği zaman parçasıdır; gregor sürüye dönebilmek için böceklikten çıkmalıdır ve sürüyle yeniden uyum sağlayabilmesi için böcek olduğu dönemi unutmalıdır. o zaman yine annesine ve babasına uyabilecektir; içinde yaşadığı topluma eskisi gibi ’hizmet’ edebilecektir. gregor’un yeniden ’insan’ olmasından artık ümit kesildiğinde kızkardeşinin söyledikleri, bu durumu daha da vurgular: "buradan gitmeli.. tek çare bu, baba. ama onun gregor olduğu düşüncesini kafandan atman gerek. bizim asıl felaketimiz, bunca zaman bu düşünceye inanmış olmamız. fakat o nasıl gregor olabilir ki? gregor olsaydı eğer, insanların böyle bir hayvanla birlikte yaşamalarının olanaksızlığını çoktan anlar ve kendiliğinden çıkıp giderdi..." kafka’nın gerçekte hemen tüm eserlerinde varolan gülmece öğesi, burada da eksik değildir: çünkü burada sözü edilen ’hayvan’ asıl ya da olması gereken insandır!

birey olmasını başaranlara düşman kesilen son toplumlar ve bu toplumların en güçlü temeli olan, çocuklarının hep iyiliğini, gerçekte ise sürekli köleliğini isteyen son aile yapıları yeryüzünden silinene değin, kafka’nın dönüşüm’ü geçerliliğini ve güncelliğini koruyacaktır.


ahmet cemal