bostancı ocağı

osmanlı sarayları ile saray çevresinin ve iskelelerin asayişinden sorumlu hizmetlilerin bağlı bulunduğu ocak.
bostancılar ocağına, devşirme suretiyle toplanan acemi oğlanları arasından, kabiliyetli olanları seçilirdi. bu ocağa seçilenlerin eğitimleri, istanbul ve edirne’deki saray bahçelerinde yapılırdı. saraylarda, camilerin inşaatına gereken malzemenin temini ve nakliyatı, bu ocağa aitti. topkapı sarayı’nın odununun, izmit’ten getirilmesinde kullanılan gemilerde, bostancılar, kürekçilik yaparlardı.

bostancılar, zamanla askerî bir sınıf hâline gelmişlerdir. topkapı sarayında vazife yapan 300-400 bostancı olduğu halde, şehir içinde asayişle görevli bir o kadar daha bostancı vardı. şehir içindeki bostancılar, üsküdar, eyüp, kâğıthane, boğaziçi, adalar, yeşilköy, kadıköy, bostancı semtlerinde bulunurlardı. bostancıların sayısı, zaman içinde değişmiştir. on altıncı asır başında 3396 iken, aynı asrın sonunda 1998, on sekizinci asırda ise 2400 kişi olmuştur.

bostancı ocağının en büyük amiri, bostancıbaşı idi. istanbul etrafındaki marmara, karadeniz ve haliç sahillerinin muhafazası ve inzibatı buna aitti. sahillerde, bostancı ağasının izni olmadan yalı yapılmazdı. bostancıbaşı, sahillerdeki bina ve yalıların mevkileriyle, kimlerin olduğuna dair mükemmel bir defter tutardı. sahilde yaptırılan binalardan vergi alırdı.

bostancıbaşılar, yalı köşkünde otururlar, resmi günlerde, padişahın atının üzengisini tutarlardı. sarayın muhafazasından sorumlu oldukları için, görevleri çok mühimdi. bostancıbaşılar, başlarına kırmızı renkte berata, kuşaklarına mücevherli kama takarlar; kırmızı kaftan, mavi şalvar, ve ayaklarına yemeni giyerlerdi. bostancıbaşılar, saray dışına tayin edildiklerinde, kapıcıbaşı veya sancakbeyi olurlardı. vezirliğe kadar yükselenler de vardır.

bostancıbaşıdan sonra, bostancılar kethüdası, haseki ağa, hamlacıbaşı, odabaşı, bostancı karakulağı, vezir karakulağı ile dört baltacı, bu ocağın zabitlerindendi. bostancılar, maaşlarını, yeniçeriler gibi üç ayda bir kere alırlardı. edirne bostancıları, edirne bostancıbaşısının emri altındaydı. gelibolu bostancılarının amiri, daha küçük rütbeliydi.

yeniçeri ocağının lağvıyla, bostancı ocağı da kaldırılmıştır. ocağın lağvı esnasında, ihtiyarları emekliye ayrılmış, gençlerinden ise sarayın muhafazasında vazifelendirilmek üzere, “nizamiye taburu” teşkil edilmiştir.