son iran krali.
rıza pehlevi
(bkz: farah pehlevi)
yeni yetme yazardir.yazar olmak için ne yapması gerektiğini bilmektedir.
yeni yetme yazardır.aslında yazar olması için gerekenleri yapacaktır.
şahların, imparatorların, padişahların, çarların, diktatörlerin kaçınılmaz, hazin sonuna misal teşkil edecek isimlerden...
muhammed rıza şah pehlevi (d. 16 ekim 1919, tahran, iran - ö. 27 temmuz 1980, kahire, mısır), iran şahı (16 eylül 1941 - 11 şubat 1979).batı yanlısı bir dış politika izlemiştir, iranın son monarşik lideridir. şehinşah (kralların kralı) ve sayeh-eh-khodah (allahın yeryüzündeki gölgesi) gibi imparatorluk ünvanları vardır.
gençliği
pehlevi hanedanının kurucusu rıza şah pehlevinin en büyük oğluydu.isviçrede öğrenim gördükten sonra 1935 - 1938 arasında iranda askeri akademide eğitim aldı.sovyetler birliği ve birleşik krallıkın, almanyayla işbirliğini önlemek için iranı işgal etmesi üzerine tahta çıktı (1941).
hükümdarlığı
bu ülkelerle, işgal kuvvetlerinin en kısa sürede geri çekilmesi karşılığında bir antlaşma imzalayarak 1943te almanyaya savaş açtı.bu arada sarsılan şahlık otoritesini ingiliz desteğiyle ayakta tutmayı başardı.
petrol millileştirmeleri ve 1953 darbesi
ii. dünya savaşı sonrasında petrol yataklarının yabancı şirketlere açma politikası, muhammed musaddık önderliğinde güçlü bir milliyetçi hareketin doğmasına yol açtı.mart 1951de anglo-iranian oil companynin (aioc) irandaki mal varlığını millileştirmeye ilişkin bir yasayı meclisten geçirmeyi başaran musaddık hızla güçlenmeye başladı.nisan sonunda muhammed rıza şah, muhammed musaddıkı başbakanlığa atamak zorunda kaldı.ağustos 1953te musaddıkı başbakanlıktan uzaklaştırma girişimi boşa çıktıktan sonra irandan kaçtı.daha sonra abd tarafından desteklenen musaddık karşıtlarının yarattığı karışıklıkların ardından geri dönerek yeniden iktidarı devraldı.(ajax operasyonu)
dış ilişkiler
batıyla ekonomik ve siyasi işbirliğini artırmaya özen gösterdi.1955te bağdat paktına katılma kararı aldı.yemen iç savaşında cumhuriyetçilere karşı kraliyet yanlılarını destek verdi.basra körfezindeki bazı adalar üzerinde hak talep edip işgal etmesi körfez emirlikleri ile gerginlik yaşamasına neden oldu.1960larda ve 1970lerde daha bağımsız bir dış politikaya yönelerek sscb ve doğu bloğu ülkeleriyle de iyi ilişkiler kurdu.şatt-ül-arap su yolu nedeniyle irak ile yaşadığı sorunu bu ülkedeki kürt ayrılıkçıları destekleyerek çözmeye çalıştı.muhammed rıza şah iktidarı sırasında iran, türkiye ile beraber israili tanıyan iki müslüman ülkeden biriydi.
modernizasyon ve otokrasi
1956da cia destekli gizli polis örgütü savakı kurdurdu.böylece konumunu güçlendirdikten sonra 1963te abd desteğiyle beyaz devrim adını verdiği bir ulusal kalkınma programı uygulamaya girişti.hava, kara ve demir yolları ağının genişletilmesini, bir dizi baraj ve sulama projesini, sıtma gibi hastalıkların kökünün kazınmasını, sanayinin geliştirlmesini ve toprak reformunu kapsayan bu programla birlikte kırsal alanlara sağlık ve eğitim hizmetlerini götürücek bir örgütlenmeyi başlattı.1971de pers imparatorluğunun 2,500. yıldönümü kutlamak üzere bir tören düzenledi.bu törende iran tarihinde yeni bir uygulama başlatarak karısı farah dibaya imparatoriçe (şahbanu) tacı giydirdi.1975te çok-partili siyasi yapıyı ortadan kaldırarak rastakhiz partisini (yeniden canlanma) tek legal parti ilan etti.
iran islam devrimi
beyaz devrim reformlarını yetersiz bulan ve yavaş uygulanmasından yakınan çevrelerin yanı sıra batılılaşmanın islama karşı olduğunu savunan dini çevrelerin tepkileriyle karşılaştı.öte yandan baskıcı yönetim biçiminden, hükümetteki yolsuzluklardan, petrol ihracından sağlanan gelirlerin dengesiz dağılımı ve gizli polis örgütü savakın uygulamalarından dolayı, doğrudan muhammed rıza pehleviyi hedef alan bir muhalefet de gelişti.1978de iranın büyük kentlerinde başlayan muhalefet hareketleri ayaklanma ve karışıklıklara dönüştü.art arda 4 hükümetin düşmesinden sonra 16 ocak 1979da şah ülkeyi terk etti.
muhalefetin çevresinde toplandığı ayetullah humeyninin sürgün yaşadığı fransadan dönüşünden sonra 1 nisan 1979da yapılan halk oylamasıyla iran islam cumhuriyeti ilan edildi.
sürgün hayatı ve ölümü
bir süre mısır,fas,bahamalar ve meksikada kalan şah, yakalandığı lenf kanserinin tedavisi için 22 ekim 1979da abdye gitti.iki hafta sonra iranda hükümetten destek alan militan gruplar abd büyükelçiliğini basarak 50den fazla amerikalıyı rehin aldılar ve rehinelere karşılık muhammed rıza pehlevinin irana iade edilmesini istediler.bu isteğin kabul edilmemesine karşın, abdden ayrılarak panamaya giden şah, enver sedatın çağrısı üzerine kahireye geçti ve orada öldü (1980).
evlilikleri ve çocukları
3 kez evlenen muhammed rıza pehlevi ilk evliliğini 1939da mısır kralı i. fuadın kızı fevziye, ikinci evliliğinide 1951de süreyya isfendiyari bahtiyari yapmıştır.ancak iki evliliği de erkek varis olmadığı için bitirmiştir.1959de evlendiği üçüncü karısı farah dibanın 1960ta rıza pehleviyi doğurması ile pehlevi hanedanı bir erkek varis kazandı.toplam 4 çocuğu vardır.
gençliği
pehlevi hanedanının kurucusu rıza şah pehlevinin en büyük oğluydu.isviçrede öğrenim gördükten sonra 1935 - 1938 arasında iranda askeri akademide eğitim aldı.sovyetler birliği ve birleşik krallıkın, almanyayla işbirliğini önlemek için iranı işgal etmesi üzerine tahta çıktı (1941).
hükümdarlığı
bu ülkelerle, işgal kuvvetlerinin en kısa sürede geri çekilmesi karşılığında bir antlaşma imzalayarak 1943te almanyaya savaş açtı.bu arada sarsılan şahlık otoritesini ingiliz desteğiyle ayakta tutmayı başardı.
petrol millileştirmeleri ve 1953 darbesi
ii. dünya savaşı sonrasında petrol yataklarının yabancı şirketlere açma politikası, muhammed musaddık önderliğinde güçlü bir milliyetçi hareketin doğmasına yol açtı.mart 1951de anglo-iranian oil companynin (aioc) irandaki mal varlığını millileştirmeye ilişkin bir yasayı meclisten geçirmeyi başaran musaddık hızla güçlenmeye başladı.nisan sonunda muhammed rıza şah, muhammed musaddıkı başbakanlığa atamak zorunda kaldı.ağustos 1953te musaddıkı başbakanlıktan uzaklaştırma girişimi boşa çıktıktan sonra irandan kaçtı.daha sonra abd tarafından desteklenen musaddık karşıtlarının yarattığı karışıklıkların ardından geri dönerek yeniden iktidarı devraldı.(ajax operasyonu)
dış ilişkiler
batıyla ekonomik ve siyasi işbirliğini artırmaya özen gösterdi.1955te bağdat paktına katılma kararı aldı.yemen iç savaşında cumhuriyetçilere karşı kraliyet yanlılarını destek verdi.basra körfezindeki bazı adalar üzerinde hak talep edip işgal etmesi körfez emirlikleri ile gerginlik yaşamasına neden oldu.1960larda ve 1970lerde daha bağımsız bir dış politikaya yönelerek sscb ve doğu bloğu ülkeleriyle de iyi ilişkiler kurdu.şatt-ül-arap su yolu nedeniyle irak ile yaşadığı sorunu bu ülkedeki kürt ayrılıkçıları destekleyerek çözmeye çalıştı.muhammed rıza şah iktidarı sırasında iran, türkiye ile beraber israili tanıyan iki müslüman ülkeden biriydi.
modernizasyon ve otokrasi
1956da cia destekli gizli polis örgütü savakı kurdurdu.böylece konumunu güçlendirdikten sonra 1963te abd desteğiyle beyaz devrim adını verdiği bir ulusal kalkınma programı uygulamaya girişti.hava, kara ve demir yolları ağının genişletilmesini, bir dizi baraj ve sulama projesini, sıtma gibi hastalıkların kökünün kazınmasını, sanayinin geliştirlmesini ve toprak reformunu kapsayan bu programla birlikte kırsal alanlara sağlık ve eğitim hizmetlerini götürücek bir örgütlenmeyi başlattı.1971de pers imparatorluğunun 2,500. yıldönümü kutlamak üzere bir tören düzenledi.bu törende iran tarihinde yeni bir uygulama başlatarak karısı farah dibaya imparatoriçe (şahbanu) tacı giydirdi.1975te çok-partili siyasi yapıyı ortadan kaldırarak rastakhiz partisini (yeniden canlanma) tek legal parti ilan etti.
iran islam devrimi
beyaz devrim reformlarını yetersiz bulan ve yavaş uygulanmasından yakınan çevrelerin yanı sıra batılılaşmanın islama karşı olduğunu savunan dini çevrelerin tepkileriyle karşılaştı.öte yandan baskıcı yönetim biçiminden, hükümetteki yolsuzluklardan, petrol ihracından sağlanan gelirlerin dengesiz dağılımı ve gizli polis örgütü savakın uygulamalarından dolayı, doğrudan muhammed rıza pehleviyi hedef alan bir muhalefet de gelişti.1978de iranın büyük kentlerinde başlayan muhalefet hareketleri ayaklanma ve karışıklıklara dönüştü.art arda 4 hükümetin düşmesinden sonra 16 ocak 1979da şah ülkeyi terk etti.
muhalefetin çevresinde toplandığı ayetullah humeyninin sürgün yaşadığı fransadan dönüşünden sonra 1 nisan 1979da yapılan halk oylamasıyla iran islam cumhuriyeti ilan edildi.
sürgün hayatı ve ölümü
bir süre mısır,fas,bahamalar ve meksikada kalan şah, yakalandığı lenf kanserinin tedavisi için 22 ekim 1979da abdye gitti.iki hafta sonra iranda hükümetten destek alan militan gruplar abd büyükelçiliğini basarak 50den fazla amerikalıyı rehin aldılar ve rehinelere karşılık muhammed rıza pehlevinin irana iade edilmesini istediler.bu isteğin kabul edilmemesine karşın, abdden ayrılarak panamaya giden şah, enver sedatın çağrısı üzerine kahireye geçti ve orada öldü (1980).
evlilikleri ve çocukları
3 kez evlenen muhammed rıza pehlevi ilk evliliğini 1939da mısır kralı i. fuadın kızı fevziye, ikinci evliliğinide 1951de süreyya isfendiyari bahtiyari yapmıştır.ancak iki evliliği de erkek varis olmadığı için bitirmiştir.1959de evlendiği üçüncü karısı farah dibanın 1960ta rıza pehleviyi doğurması ile pehlevi hanedanı bir erkek varis kazandı.toplam 4 çocuğu vardır.
neden bekliyorsun?
bu sözlük, duygu ve düşüncelerini özgürce paylaştığın bir platform, hislerini tercüme eden özgür bilgi kaynağıdır.
katkıda bulunmak istemez misin?