ali rıza paşa kabinesi ni iktidarda tutma kararı

nutuk’tan...

efendiler, ali rıza paşa kabinesi’nin sizlerce de bilinen kuruluş tarzına rağmen, yerinde kalmasının ve elden geldiği kadar desteklenmesinin neden gerekli görüldüğünü birazcık belirtmiştim.

amasya’dan sivas’a döndükten sonra, hey’et-i temsiliye ve orada bulunan öteki arkadaşlarla yaptığımız toplantıda, amasya mülâkatı ve diğer konular üzerinde arkadaşlara uzun uzadıya bilgi verdim. bu toplantıda, hey’et-i temsiliye’ce alınan kararlara ait zabıtların 29 ekim 1919 günü yapılan görüşmeyle ilgili sayfasında aynen kayda geçmiş olan şu kararı tespit ettik:

başta sadrazam ali rıza paşa olmak üzere hepsinin âciz, padişah gözünde bir mevki tutmak isteyen kimseler oldukları, bir kısmının millî mücadele’nin yanında bir kısmının da karşısında bulundukları, bununla birlikte, zâtışâhane, ilk fırsatta bunları düşürerek yerine istibdadı sürdürecek bir hey’et getirmek isteyeceğinden, millî meclis kurulup da yasama görevine başlayıncaya kadar, hey’et-i temsiliye’nin bu kabineyi desteklemesinin vatan ve millet için hayırlı bir iş olduğu kabul edildi.

gerçekten de bu kararımızı uyguladık. bunu doğrulayan bir durumu yeri gelmişken bilginize sunayım: istanbul’daki teşkilâtımız, güvenilir kaynaklara dayandığını bildirdiği bazı bilgileri, 31 ekim 1919 tarihinde bize gönderdi. o bilgiler şöyleydi:

«iki günden beri kiraz hamdi paşa, mabeyn’e gidiyor, iki üç saat huzurda (padişah’ın yanında) kalıyor ve şu karar alınıyor: mareşal zeki paşa başkanlığında bir kabine kurulacak, hamdi paşa harbiye nâzırı, prens sabahattin bey hariciye nâzırı olacak; tevfik hamdi bey dahiliye, eşref, mahir sait ve daha başkaları öteki nezaretleri alacaklardır.

bunlardan sabahattin ve mahir sait’e daha teklif yapılmamıştır. zâtışâhâne, ali rıza paşa’ya, uygun bir zamanda, belki bu günlerde istifa teklif edecektir.
bu konuda daha önce faaliyetinden söz edilen bir blok, bir gizli dernek vardır.» bu bilgiler üzerine, cemal paşa’ya 2 kasım 1919’da, sadrazam’a hiçbir sebep ve bahane ile mevkiini bırakmamasına kesin olarak ihtiyaç duyulduğunun bildirilmesi, istifa gerçekleştiği takdirde, bütün memleketin istanbul ile kesinlikle ilgisini keseceği bildirildi (belge: 176). rumeli ve
anadolu’da bulunan bütün komutanlara da, bu durumla ve cemal paşa’ya yazılan telgrafla ilgili bilgi verildi. ayrıca, ilişkide bulunulan müdafaa-i hukuk merkez hey’etlerinin de durumdan haberdar edilmesi gereği bildirildi (belge: 177).

efendiler, salih paşa’nın istanbul’a dönmesi üzerine, 21 ekim tarihli protokolda belirtilmiş bulunan ve önemli olduğuna yaptığım sunuşlar sırasında işaret ettiğim nokta üzerinde, yani meclis-i meb’usan’ın toplanacağı yer hakkında, hükûmetle aramızda tartışma başladı.

hükûmetin cemal paşa vasıtasıyla yazdıkları ile bizim ileri sürdüğümüz görüşler bir defa daha incelenmeye değer inancındayım. bu haberleşmemizin aslını büyük millet meclisi’nin ilk toplantısına ait zabıtlarda görebileceğiniz için, burada ondan tekrar söz etmeyeceğim.

ancak efendiler, bu konudaki haberleşme ve tartışmalar yalnız istanbul hükûmeti ve cemal paşa ile yapılmakla kalmıyor. bütün memleketin ve özellikle istanbul’daki teşkilâtımızın da bu konu ile ilgili görüşünü almak gerekiyordu. burada, bu noktalar üzerinde bazı bilgiler sunacağım.

devamı için:

(bkz: barış anlaşması na kadar)