sivil bir darbe sonucu devlet baskani devrilmis olan ulke.halk iktidari ele gecirmekle kalmamis,baskentte yagma hareketlerine baslamistir.ulke nüfusunun %50sinden fazlasi aclik sinirinin altinda yasamaktadir.
kırgızistan
(bkz: kırgızistan da ayaklanma)
orta asyanin en fakir ulkesi denebilir kirgizistan icin.
sovyet rusya zamanında "sizler türk değilsiniz, türkler kara çarşaflı, develer üzerinde seyahat eden, arap kırması bir halktır. siz kırgızsınız" diye ilkokuldan itibaren asimile edilmeye çalışılmış bir halkın yurdu.
(bkz: haci rahmankul)
coğrafi verileri
konum: orta asya, çinin batısı.
coğrafi konumu: 41 00 kuzey enlemi, 75 00 doğu boylamı
haritadaki konumu: orta asya
yüzölçümü: 198,500 km²
sınırları: toplam: 3,878 km
sınır komşuları: çin 858 km, kazakistan 1,051 km, tacikistan 870 km, özbekistan 1,099 km
sahil şeridi: 0 km (kara ile çevrili)
iklimi: tien shan’ın yüksekliklerinde kuru kıtasaldan kutupsala değişiklik görülür; güneybatıda subtropikal iklim görülür, kuzey dağ eteklerindeki bölgelerde subtropikal iklim görülür.
arazi yapısı: tien shan zirvesini vadi ve havzalar kuşatmışlar.
deniz seviyesinden yüksekliği: en alçak noktası: kara-darya 132 m
en yüksek noktası: jengish chokusu 7,439 m
doğal kaynakları: çok hidro güç, altın kaynakları ve diğer metaller, kömür, petrol, doğal gaz, cıva, bismut, kurşun, çinko
arazi kullanımı: tarıma uygun topraklar: %7
daimi ekinler: %0
otlaklar: %44
ormanlık arazi: %4
diğer: %45 (1993 verileri)
sulanan arazi: 9,000 km² (1993 verileri)
coğrafi not: kara ile çevrili
nüfus bilgileri
nüfus: 4,753,003 (temmuz 2001 verileri)
nüfus artış oranı: %1.44 (2001 verileri)
mülteci oranı: -2.66 mülteci/1,000 nüfus (2001 tahmini)
bebek ölüm oranı: 76.5 ölüm/1,000 doğan bebek (2001 tahmini)
ortalama hayat süresi: toplam nüfus: 63.46 yıl
erkeklerde: 59.2 yıl
kadınlarda: 67.94 yıl (2001 verileri)
ortalama çocuk sayısı: 3.19 çocuk/1 kadın (2001 tahmini)
hiv/aids - hastalıklarına yakalanan yetişkin sayısı: %0.01 den az (1999 verileri)
hiv/aids - hastalığı olan insan sayısı: 100 den az (1999 verileri)
hiv/aids - hastalıklarından ölenlerin sayısı: 100 den az (1999 verileri)
ulus: kırgız
nüfusun etnik dağılımı: kırgız %52.4, rus %18, özbek %12.9, ukrayna %2.5, alman %2.4, diğer %11.8
din: müslüman %75, rus ortodoksları %20, diğer %5
diller: kırgızca - resmi dil, rusça - resmi dil
okur yazar oranı: 15 yaş ve üzeri için veriler
toplam nüfusta: %97
erkekler: %99
kadınlar: %96 (1989 verileri)
yönetimi
ülke adı: resmi tam adı: kırgızistan cumhuriyeti
kısa şekli : kırgızistan
yerel tam adı: kyrgyz respublikasy
yerel kısa şekli: yok
eski adı: kırgızistan sovyet sosyalist cumhuriyeti
ingilizce: kyrgyzstan
yönetim biçimi: başkanlık tipi cumhuriyet
başkent: bişkek
idari bölümler: 7 bölge ve 1 şehir; batken oblasty, bishkek shaary, chuy oblasty (bishkek), jalal-abad oblasty, naryn oblasty, osh oblasty, talas oblasty, ysyk-kol oblasty (karakol)
bağımsızlık günü: 31 ağustos 1991 (sovyetler birliğinden ayrıldı)
milli bayram: bağımsızlık günü, 31 ağustos (1991)
üye olduğu uluslararası örgüt ve kuruluşlar: asdb (asya kalkınma bankası), ccc (gümrük işbirliği konseyi), cis (bağımsız devletlerin topluluğu), eapc (avrupa - atlantik ortaklık konseyi), ebrd (avrupa yatırım ve kalkınma bankası), ece (birleşmiş milletler avrupa ekonomik komisyonu), eco (ekonomik işbirliği örgütü), escap (asya ve pasifikler ekonomik ve sosyal komisyonu), fao (tarım ve gıda örgütü), ibrd (uluslararası imar ve kalkınma bankası), icao (uluslararası sivil havacılık örgütü), icrm (uluslararası kızılhaç ve kızılay hareketi), ida (uluslararası kalkınma birliği), idb (islam kalkınma bankası), ifad (uluslararası tarımsal kalkınma fonu), ifc (uluslararası finansman kurumu), ifrcs (uluslararası kızılhaç ve kızılay toplulukları federasyonu), ilo (uluslarası çalışma örgütü), imf (uluslararası para fonu),intelsat, interpol (uluslararası polis teşkilatı), ioc (uluslararası olimpiyat komitesi), iom (uluslararası göçmen teşkilatı), iso (uluslararası standartlar örgütü), itu (uluslararası haberleşme birliği), nam, oic (islam konferansı örgütü), opcw (kimyasal silahları yasaklama organizasyonu), osce (avrupa güvenlik ve işbirliği örgütü), pfp (barış için ortaklık), un (birleşmiş milletler), unamsil (bm sierra leone misyonu), unctad (birleşmiş milletler ticaret ve kalkınma konferansı), unesco (eğitim-bilim ve kültür örgütü), unido (endüstriyel kalkınma örgütü), unmik (bm kosova geçici yönetimi), upu (dünya posta birliği), wftu (dünya işçi sendikaları federasyonu), who (dünya sağlık örgütü), wipo (dünya fikri mülkiyet teşkilatı), wmo (dünya meteoroloji örgütü), wtoo (dünya turizm örgütü), wtro (dünya ticaret örgütü)
ekonomik göstergeler
gsyih: satınalma gücü paritesi - 12.6 milyar $ (2000 verileri)
gsyih - reel büyüme: %5.7 (2000 verileri)
gsyih - sektörel bileşim: tarım: %39
endüstri: %22
hizmet: %39 (1999 verileri)
enflasyon oranı (tüketici fiyatlarında): %18.7 (2000 verileri)
iş gücü: 1.7 milyon
sektörlere göre işgücü dağılımı: tarım %55, endüstri %15, hizmet %30 (1999 verileri)
işsizlik oranı: %6 (1998 verileri)
endüstri: makine, tekstil, gıda maddeleri, çimento, ayakkabı, beyaz eşya, mobilya, elektrikli motorlar, altın
endüstrinin büyüme oranı: %7 (2000 verileri)
elektrik üretimi: 12.981 milyar kwh (1999)
elektrik tüketimi: 10.236 milyar kwh (1999)
elektrik ihracatı: 2.02 milyar kwh (1999)
elektrik ithalatı: 184 milyon kwh (1999)
tarım ürünleri: tütün, pamuk, patates, sebze, üzüm, meyve, koyun, keçi, büyükbaş hayvan, yün
ihracat: 482 milyon $ (2000 verileri)
ihracat ürünleri: pamuk, yün, et, tütün, altın, cıva, uranyum, hidro güç, makine, ayakkabı
ihracat ortakları: almanya %33, rusya %16, kazakistan %10, özbekistan %10, çin %6 (1999)
ithalat: 579 milyon $ (2000 verileri)
ithalat ürünleri: petrol ve gaz, makine ve parça, gıda maddeleri
ithalat ortakları: rusya %18, kazakistan %12, abd %9, almanya %8, özbekistan %8, çin (1999)
dış borç tutarı: 1.4 milyar $ (2000 verileri)
para birimi: kırgızistan somu (kgs)
para birimi kodu: kgs
mali yıl: takvim yılı
iletişim bilgileri
kullanılan telefon hatları: 351,000 (1997)
telefon kodu: 996
radyo yayın istasyonları: am 12, fm 14, kısa dalga 2 (1998)
radyolar: 520,000 (1997)
televizyonlar: 210,000 (1997)
internet kısaltması: .kg
internet kullanıcıları: 10,000 (2000)
ulaşım ve taşımacılık
demiryolları: 370 km (1990)
karayolları: 18,500 km (1996)
su yolları: 600 km (1990)
boru hatları: doğal gaz 200 km
limanları: balıkçı (ysyk-kol or rybach’ye)
hava alanları: 50 (2000 verileri)
konum: orta asya, çinin batısı.
coğrafi konumu: 41 00 kuzey enlemi, 75 00 doğu boylamı
haritadaki konumu: orta asya
yüzölçümü: 198,500 km²
sınırları: toplam: 3,878 km
sınır komşuları: çin 858 km, kazakistan 1,051 km, tacikistan 870 km, özbekistan 1,099 km
sahil şeridi: 0 km (kara ile çevrili)
iklimi: tien shan’ın yüksekliklerinde kuru kıtasaldan kutupsala değişiklik görülür; güneybatıda subtropikal iklim görülür, kuzey dağ eteklerindeki bölgelerde subtropikal iklim görülür.
arazi yapısı: tien shan zirvesini vadi ve havzalar kuşatmışlar.
deniz seviyesinden yüksekliği: en alçak noktası: kara-darya 132 m
en yüksek noktası: jengish chokusu 7,439 m
doğal kaynakları: çok hidro güç, altın kaynakları ve diğer metaller, kömür, petrol, doğal gaz, cıva, bismut, kurşun, çinko
arazi kullanımı: tarıma uygun topraklar: %7
daimi ekinler: %0
otlaklar: %44
ormanlık arazi: %4
diğer: %45 (1993 verileri)
sulanan arazi: 9,000 km² (1993 verileri)
coğrafi not: kara ile çevrili
nüfus bilgileri
nüfus: 4,753,003 (temmuz 2001 verileri)
nüfus artış oranı: %1.44 (2001 verileri)
mülteci oranı: -2.66 mülteci/1,000 nüfus (2001 tahmini)
bebek ölüm oranı: 76.5 ölüm/1,000 doğan bebek (2001 tahmini)
ortalama hayat süresi: toplam nüfus: 63.46 yıl
erkeklerde: 59.2 yıl
kadınlarda: 67.94 yıl (2001 verileri)
ortalama çocuk sayısı: 3.19 çocuk/1 kadın (2001 tahmini)
hiv/aids - hastalıklarına yakalanan yetişkin sayısı: %0.01 den az (1999 verileri)
hiv/aids - hastalığı olan insan sayısı: 100 den az (1999 verileri)
hiv/aids - hastalıklarından ölenlerin sayısı: 100 den az (1999 verileri)
ulus: kırgız
nüfusun etnik dağılımı: kırgız %52.4, rus %18, özbek %12.9, ukrayna %2.5, alman %2.4, diğer %11.8
din: müslüman %75, rus ortodoksları %20, diğer %5
diller: kırgızca - resmi dil, rusça - resmi dil
okur yazar oranı: 15 yaş ve üzeri için veriler
toplam nüfusta: %97
erkekler: %99
kadınlar: %96 (1989 verileri)
yönetimi
ülke adı: resmi tam adı: kırgızistan cumhuriyeti
kısa şekli : kırgızistan
yerel tam adı: kyrgyz respublikasy
yerel kısa şekli: yok
eski adı: kırgızistan sovyet sosyalist cumhuriyeti
ingilizce: kyrgyzstan
yönetim biçimi: başkanlık tipi cumhuriyet
başkent: bişkek
idari bölümler: 7 bölge ve 1 şehir; batken oblasty, bishkek shaary, chuy oblasty (bishkek), jalal-abad oblasty, naryn oblasty, osh oblasty, talas oblasty, ysyk-kol oblasty (karakol)
bağımsızlık günü: 31 ağustos 1991 (sovyetler birliğinden ayrıldı)
milli bayram: bağımsızlık günü, 31 ağustos (1991)
üye olduğu uluslararası örgüt ve kuruluşlar: asdb (asya kalkınma bankası), ccc (gümrük işbirliği konseyi), cis (bağımsız devletlerin topluluğu), eapc (avrupa - atlantik ortaklık konseyi), ebrd (avrupa yatırım ve kalkınma bankası), ece (birleşmiş milletler avrupa ekonomik komisyonu), eco (ekonomik işbirliği örgütü), escap (asya ve pasifikler ekonomik ve sosyal komisyonu), fao (tarım ve gıda örgütü), ibrd (uluslararası imar ve kalkınma bankası), icao (uluslararası sivil havacılık örgütü), icrm (uluslararası kızılhaç ve kızılay hareketi), ida (uluslararası kalkınma birliği), idb (islam kalkınma bankası), ifad (uluslararası tarımsal kalkınma fonu), ifc (uluslararası finansman kurumu), ifrcs (uluslararası kızılhaç ve kızılay toplulukları federasyonu), ilo (uluslarası çalışma örgütü), imf (uluslararası para fonu),intelsat, interpol (uluslararası polis teşkilatı), ioc (uluslararası olimpiyat komitesi), iom (uluslararası göçmen teşkilatı), iso (uluslararası standartlar örgütü), itu (uluslararası haberleşme birliği), nam, oic (islam konferansı örgütü), opcw (kimyasal silahları yasaklama organizasyonu), osce (avrupa güvenlik ve işbirliği örgütü), pfp (barış için ortaklık), un (birleşmiş milletler), unamsil (bm sierra leone misyonu), unctad (birleşmiş milletler ticaret ve kalkınma konferansı), unesco (eğitim-bilim ve kültür örgütü), unido (endüstriyel kalkınma örgütü), unmik (bm kosova geçici yönetimi), upu (dünya posta birliği), wftu (dünya işçi sendikaları federasyonu), who (dünya sağlık örgütü), wipo (dünya fikri mülkiyet teşkilatı), wmo (dünya meteoroloji örgütü), wtoo (dünya turizm örgütü), wtro (dünya ticaret örgütü)
ekonomik göstergeler
gsyih: satınalma gücü paritesi - 12.6 milyar $ (2000 verileri)
gsyih - reel büyüme: %5.7 (2000 verileri)
gsyih - sektörel bileşim: tarım: %39
endüstri: %22
hizmet: %39 (1999 verileri)
enflasyon oranı (tüketici fiyatlarında): %18.7 (2000 verileri)
iş gücü: 1.7 milyon
sektörlere göre işgücü dağılımı: tarım %55, endüstri %15, hizmet %30 (1999 verileri)
işsizlik oranı: %6 (1998 verileri)
endüstri: makine, tekstil, gıda maddeleri, çimento, ayakkabı, beyaz eşya, mobilya, elektrikli motorlar, altın
endüstrinin büyüme oranı: %7 (2000 verileri)
elektrik üretimi: 12.981 milyar kwh (1999)
elektrik tüketimi: 10.236 milyar kwh (1999)
elektrik ihracatı: 2.02 milyar kwh (1999)
elektrik ithalatı: 184 milyon kwh (1999)
tarım ürünleri: tütün, pamuk, patates, sebze, üzüm, meyve, koyun, keçi, büyükbaş hayvan, yün
ihracat: 482 milyon $ (2000 verileri)
ihracat ürünleri: pamuk, yün, et, tütün, altın, cıva, uranyum, hidro güç, makine, ayakkabı
ihracat ortakları: almanya %33, rusya %16, kazakistan %10, özbekistan %10, çin %6 (1999)
ithalat: 579 milyon $ (2000 verileri)
ithalat ürünleri: petrol ve gaz, makine ve parça, gıda maddeleri
ithalat ortakları: rusya %18, kazakistan %12, abd %9, almanya %8, özbekistan %8, çin (1999)
dış borç tutarı: 1.4 milyar $ (2000 verileri)
para birimi: kırgızistan somu (kgs)
para birimi kodu: kgs
mali yıl: takvim yılı
iletişim bilgileri
kullanılan telefon hatları: 351,000 (1997)
telefon kodu: 996
radyo yayın istasyonları: am 12, fm 14, kısa dalga 2 (1998)
radyolar: 520,000 (1997)
televizyonlar: 210,000 (1997)
internet kısaltması: .kg
internet kullanıcıları: 10,000 (2000)
ulaşım ve taşımacılık
demiryolları: 370 km (1990)
karayolları: 18,500 km (1996)
su yolları: 600 km (1990)
boru hatları: doğal gaz 200 km
limanları: balıkçı (ysyk-kol or rybach’ye)
hava alanları: 50 (2000 verileri)
ülkedeki yolsuzluk ve enerji fiyatlarından rahatsız muhalifler, kurulan geçici hükümetin başına eski dışişleri bakanı ve sosyal demokrat partisi milletvekili roza otunbayeva’yı getirmiştir. ülkede tam bir kaos hakimdir şu an. dün isyana dönüşen hükümet karşıtı gösterilerde resmi açıklamalara göre 68 kişi hayatını kaybetmiş.
ba$ka kaynaklarin verdigi haberlere gore dun 20 bugun 100 ki$i hayatini kaybetti cikan olaylarda. di$i$leri bakani dovulerek olduruldu, diger bakanlar da isyancilar tarafindan esir alindi. devlet ba$kani ulke di$ina kacti.
ülkedeki durumu kırgız bir arkadaşım şöyle özetlemiştir: "türkiye’nin 80lerdeki halini yaşıyoruz."
ülkedeki kırgızlarla özbekler çatı$mı$tır.çıkan olayların sonucunda 14 ölü 148 yaralı vardır.
ulkedeki gruplarin kendi aralarindaki cati$malari devam ediyor, cati$malarin ortasinda kalan turkler de guvenli bolgelere kaciyor. cati$malarda olen ki$ilerin sayisi 80 e ula$mi$, yarali sayisi ise 1000 den fazla. ulkede 18 - 50 ya$ arasi erkeklerin askere alinacagi konu$uluyor.
neredeyse ic sava$ tam olarak ba$ladi, cati$malar 5 gundur suruyor. durum berbat, herkesin elinde silah var. resmi kaynaklara gore can kaybi sayisi 124 ama yerel kaynaklar can kaybinin 200 u gectiginden bahsediyor. yarali sayisi ise 1500 ki$iden fazla.
$u an bir etnik sava$ söz konusu. insanlar özbekistan’a kaçıyor.
ağabeylik, bölge gücü gibi iddiaların fos olduğunun bir göstergesi daha...
"özbek, türkmen, kırgız tatar bunlar bir boyduuurr" diye giden bir milliyetçi ezginin de pek gerçekliği olmadığının bir göstergesidir maalesef. vuran türk(kırgız), vurulan türk (özbek); rehin alan türk(kırgız), rehin alınıp sonra serbest bırakılan 1500 ahıskalı da türk!
bölgeye iki uçak gönderip vatandaşlarını tahliye eden türkiye (fransız/maydonoz/etkisiz eleman)... kendisinden barı$ gücü istenen (ve reddeden) gerçek ağabey rusya...
öyle sorunsuz dı$ politika, çember, eksen... türk okulları, tuskon, ihaleler... hadiii. hadi yeni osmanlı! hadi neo-hilafetçi! hadi dünya fatihleri! hadi ulubatlı hasanlar! hadi insanlık sava$çıları!
ölen çocukların resimlerini gördü mü acaba sayın ba$bakan. ben danı$manı filan olsam, "efendim, gazze’den gelen görüntüler" deyip koyardım önüne... bakalım ne tepki verecek diye.
afganistan’a, kosova’ya, lübnan’a... big brother’ının arkasına saklanıp efelenmeye, erkeklenmeye benzemez bu i$ler. bak heron uzmanlarını geri çekince israil, terörün azmasının beklendiği $u yaz aylarında uçuramıyoruz heronları.
kırgızistan bayrağını kapıp sokağa dökülen gördünüz mü? şehadet, cihat marşları çalınan, mümkünse taksim meydanında yapılan gösteriler? gözleri dolan muhamazakar (yanlış yazmadım, dalga geçiyorum) amcalar, teyzeler, abiler, ablalar, kardeşler... hüzünle konu$an muhamazakar tv habercileri, damardan ba$lık atan muhamazakar yazılı basın?
neden? çünkü hepsi illüzyon... zulme isyan!mı$!
dün trabzon’da bir öğretmen adayı intihar etmi$, son ba$vurduğu çaycı da i$vermeyince. bir öğretmenle evli ve bir çocuğu varmı$...
bir de dünya lideri varmı$... dünyada ülkesinin itibarını arttırmı$. ve fakat vatanda$larının bir kısmının itibarı yerlerde sürünmekteymi$. "ke$ke geberesice" muamelesi görüyorlarmı$ bu bir kısım vatanda$lar... masal böyle sürer gider...
eksen kayıyormu$...
"özbek, türkmen, kırgız tatar bunlar bir boyduuurr" diye giden bir milliyetçi ezginin de pek gerçekliği olmadığının bir göstergesidir maalesef. vuran türk(kırgız), vurulan türk (özbek); rehin alan türk(kırgız), rehin alınıp sonra serbest bırakılan 1500 ahıskalı da türk!
bölgeye iki uçak gönderip vatandaşlarını tahliye eden türkiye (fransız/maydonoz/etkisiz eleman)... kendisinden barı$ gücü istenen (ve reddeden) gerçek ağabey rusya...
öyle sorunsuz dı$ politika, çember, eksen... türk okulları, tuskon, ihaleler... hadiii. hadi yeni osmanlı! hadi neo-hilafetçi! hadi dünya fatihleri! hadi ulubatlı hasanlar! hadi insanlık sava$çıları!
ölen çocukların resimlerini gördü mü acaba sayın ba$bakan. ben danı$manı filan olsam, "efendim, gazze’den gelen görüntüler" deyip koyardım önüne... bakalım ne tepki verecek diye.
afganistan’a, kosova’ya, lübnan’a... big brother’ının arkasına saklanıp efelenmeye, erkeklenmeye benzemez bu i$ler. bak heron uzmanlarını geri çekince israil, terörün azmasının beklendiği $u yaz aylarında uçuramıyoruz heronları.
kırgızistan bayrağını kapıp sokağa dökülen gördünüz mü? şehadet, cihat marşları çalınan, mümkünse taksim meydanında yapılan gösteriler? gözleri dolan muhamazakar (yanlış yazmadım, dalga geçiyorum) amcalar, teyzeler, abiler, ablalar, kardeşler... hüzünle konu$an muhamazakar tv habercileri, damardan ba$lık atan muhamazakar yazılı basın?
neden? çünkü hepsi illüzyon... zulme isyan!mı$!
dün trabzon’da bir öğretmen adayı intihar etmi$, son ba$vurduğu çaycı da i$vermeyince. bir öğretmenle evli ve bir çocuğu varmı$...
bir de dünya lideri varmı$... dünyada ülkesinin itibarını arttırmı$. ve fakat vatanda$larının bir kısmının itibarı yerlerde sürünmekteymi$. "ke$ke geberesice" muamelesi görüyorlarmı$ bu bir kısım vatanda$lar... masal böyle sürer gider...
eksen kayıyormu$...
etnik cati$manin ortasinda kalan turkler turkiye’den giden ucaklarla pe$pe$e ulkeye donuyor. bu sabah da 124 turk turkiye’ye donu$ yapmi$.
kimse yok mu derneği tüm operatörlerden gönderilecek bir mesajla adınıza 5 tl’lik bağı$ ula$tırıyor. büyük harfle yardım yazıp 5777’ye tüm operatörlerden gönderebilirsiniz.
halka sunulan yeni anayasa halk tarafindan da kabul gormu$. kırgızistan artik yeni bir anayasa ile yonetilecek.
7 nisan 2010 da eski devlet ba$kani devrilmi$ti. yerine eski di$i$leri bakani olan roza isakovna otunbayeva isimli bayan siyasetci devlet ba$kani olarak bugun yemin ederek gorevi devir aldi.
(bkz: kırgızistan halk müziği)
neden bekliyorsun?
bu sözlük, duygu ve düşüncelerini özgürce paylaştığın bir platform, hislerini tercüme eden özgür bilgi kaynağıdır.
katkıda bulunmak istemez misin?