savunma mekanizmaları

şunlar da var:
(bkz: bahane bulma)
(bkz: yön değiştirme)
(bkz: özdeşim kurma)
(bkz: ödünleme)
(bkz: hayal kurma)

psikanalizin kuramsal kavramı "ben" (ego), "o" (id) ve "benüstü" (superego) terimleriyle anılan ve "ruhsal aygıt" da denilen, ruhsal bir organizasyondan yola çıkar.

"ben" (ego), kişiliğin bir alt yapısıdır. oldukça bağımsız bir işleve sahiptir ve dış çevre ile, "id" ve "superego" olarak adlandırılan diğer iki ait yapı arasında bir aracı görevindedir. "id" içinde hazza ulaşmayı amaç edinmiş istek ve duyguları.. bulundurur. bu istek ve duygular, "libidinöz" ve "saldırgan" dürtülerden köklenir.. "superego" ise, toplumun geçerli kavram ve ölçülerini içinde barındırmaktadır yanı gerçeğin ahlak kurallarını ve kişinin kendi kendini kontrolünü, eleştirisini temsil eder.

ego nun işlevi, dış dünya ve bu dünyadaki insanlar arası ilişki nesneleriyle id ve superego nun gereksinimleri arasında uygum sağlamaktır. bir yandan dış dünyanın kural ve gereksinimlerini id ve superego ya karşı temsil ederken, bir yandan da (d ve superego nun gereksinimlerini dış dünya ilişkileri içinde temsil eder. yani, kişinin sosyal ilişkilerindeki her türlü zorunlulukları ve çıkarları ego tarafından temsil edilmektedir. bir başka deyişle, ego merkezi bir yönetim olup organizmanın uyum sürecindeki ruhsal organıdır ve aynı zamanda savunma süreçleri de burada bulunur.

ego, id ve superego güçlerinin karşılıklı ilişkilerinin öğrenilebilmesi için ruhsal savunma mekanizmalarının öğrenilmesi son derece önemlidir.

değişik insanlarda benzeri biçimde süre giden ve bilinçdışı otomatik olduğundan kişinin kendisinin bilinçli olarak algılayamadığı pek çok savunma şekli vardır. bunlara ego savunma mekanizmaları la da savunma davranışı denir. ego savunma mekanizmaları pek çok olup, bunlardan en çok rastlananlar şunlardır:

bastirma (repression)

en sık kullanılan savunma mekanizmalarından biridir. id den -kaynaklanıp ego tarafından bilinç düzeyine çıkarılarak doyuma ulaştırılmayı isteyen dürtüler, gerçek ilkesi alanında engele uğradıkları ve ego da bu yüzden bir çatışma içine düştüğünde, bu dürtüyü id e yanı bilinçdışı alana geri göndermek, bilinç yüzeyine çıkmasını önleyerek geriye bastırma yolunu seçer.

yaşam boyunca pek çok dürtü bastırılmış olup, bilinçdışında her an bilinç yüzeyine çıkmaya hazır bir halde beklerler. örneğin; belli bazı cinsel dürtülerini açığa çıkarmamak için zorlanmasında, kişinin tüm cinselliği reddeden bir davranış içine girmesi gibi bir savunma tepkisini benimsediği görülebilir.

kendisi bir kadınla cinsel ilişkiyi isteyen, ancak bunu içinde bulunduğu toplumsal koşullar (yaşam biçimi koşulları, olanaklar ya da ahlak anlayışı vb.) nedeniyle gerçekleştirmesi güç olan bir erkeğin tüm cinsel ilişkileri ve bunu ima eden tüm davranışları (kız-erkek arkadaşlığı, açık giysiler vb.) hepten ayıplayıp kötülemesi ve reddetmesi durumunda bir tepki oluşumundan söz edebiliriz.

yüceltme (sublimation)

- bilinç yüzeyine çıkarılıp doyuma ulaştırılması kabul edilemeyen,

- superego tarafından yasaklanmış ya da engellenmiş bazı dürtülerin kabul edilebilir yüksek sosyal değerli bazı amaçlara yönelik dürtüler halinde değiştirilmesidir. örneğin; saldırganlık, cinsellik gibi belli bazı ilkel dürtülerin açığa çıkmasının uygun olmadığı koşullarda, kişinin bu enerji birikimini güzel sanat yapıtları, spor ve iş başarıları gibi eylemlere yönelterek, olumlu bir biçimde kullanması gibi.

düşle doyum (day-dream).

- gerçekte doyuma ulaştırılması güç ya da olanaksız olan bazı dürtülerin düş gücü ile doyuma ulaştırılmasıdır. örneğin; fakir bir kimsenin bir piyango bileti alıp, büyük ikramiye çıkarsa neler yapacağını düşünmesinde de böyle bir düşle doyum söz konusudur.

yerine koyma (substitution)

dürtülerin asıl amacına ulaşması engellendiğinde asıl amacın yerine başka bir amaç ya da nesnenin konarak dürtü boşalımının sağlanması, gerilimin giderilmesi söz konusudur.

yansitma (projection)

insanın kendinde var olduğunu kabul etmek istemediği dürtü uyartılarını, başkalarına yansıtmasıdır. örneğin; okul ortamı içinde öğretmenlerine karşı kızgınlık ve nefret duyan bir öğrenci, böyle bir nefret duygusuna sahip olmanın hoş bir şey olmayıp ego suyla superego su arasında çıkarttığı çatışmadan, bu nefret duygusunu öğretmenlerine yansıtarak yani "öğretmenlerim beni sevmiyor, benden nefret ediyor" düşüncesiyle kendini kurtarır.

gerileme (regression)

herhangi bir çatışma durumu karşısında insanın ruhsal gelişim sürecindeki daha gerideki bazı dönemlere doğru gerileme göstermesidir. çocuksu davranış, ağlama, saldırganlık, öfke veya korku anında çocuksu bir davranışla birine sığınmak gereksinimi veya aşırı yemek yemek veya kusmak da bu gibi davranış örnekleridir. psikosomatik hastalıklarda da böyle bir gerileme süreci söz konusu olup, hastalık gösterisinde simgesel bir anlam taşıyan bir organ belirtisi bulunmaktadır.

yadsima (denial)

bilinç dışı bir işlemle dayanılması zor olan bazı kaygı, çatışma ve duyguların ve bunları doğuran olay ve eylemlerin kışı tarafından bilinmezlikten gelinmesi, varlığının kabul edilmemesidir. yaşamını iyi bir sporcu olmaya adamış, bu yolda çalışmış ve başarıya ulaşarak o ilerlemekte olan bir spor yıldızının mesleğinin en parlak döneminde yapılan sağlık muayenesinde kalp yetmezliği saptandığında, böyle bir hastalığı olduğunu kabul etmeyip, kendisini inceleyen çeşitli hekimlerin yanlış bir tanıya vardıkları üzerinde ısrarla tedaviyi kabul etmeyip spor hayatını sürdürmeyi istemesi de bir yadsıma tepkisidir.

akilcilaştirma (rationalization)

anxietenin gücünü azaltmak amacıyla ve çoğu kez yadsıma mekanizmasıyla birlikte kullanılan akılcılaştırmada, iki temel savunma öğesi bulunur.

(1) kişinin davranışını haklı göstermesine yardımcı olan öğe,

(2) ulaşılamayan amaçlara ilişkin düş kırıklığının etkisini yumuşatan öğe. örneğin; o gece arkadaşının daveti üzerine onunla yemeğe ve sinemaya gittiği için ertesi günkü sınavına hazırlanamayıp kötü not alan öğrencinin, gitmeseydi arkadaşını kırıp üzecekti ve ayıp olacaktı düşüncesiyle avunması da akılcılaştırma türünde bir savunma mekanizmasını harekete geçirmektedir.

freud’a gore kisinin, kücük yaslardan itibaren kendi benliğini korumak, sorunlar,ic ve dıs catısmalardan en az etkilenmek icin cesitli sekillerde kendini rahatlatmaya yonelik gelistirdigi ve basvurdugu mekanizmalardir.

(bkz: yansitma)
(bkz: karsi tepki gelistirme)
(bkz: yon degistirme)
(bkz: inkar)
(bkz: bastirma)
(bkz: gerileme)
(bkz: yuceltme)

insan bu mekanizmaları karanlik yani olan ve haz durtulerinden olusan id ile kisinin toplumsal kurallar ve yasak-ayıp-gunah bilinci yani olan superegonun ego tarafindan uzlastirimlasi sayesinde gelistirir. boylece hem haz durtulerini dizginlemis olur, hem de toplumsallasma doneminde ego sayesinde bir denge yakalamis olur.