laiklik

madem ki turk gencliginin bir parcasiyiz.laiklik hakkinda soylenebilecek tek bir sey vardir.
din ve devlet islerinin birbirinden ayrilmasi..

bir ulkenin ilerlemesinin, haktan ve adaletten yana olabilmesinin tek temelidir.

bazi cevrelerce yanlis yorumlanip din dusmanligi olarak alginanan ataturk ilkesi.

devletin din ve mezhepler kar$isinda tarafsiz olmasi , siyasi ve hukuki esaslarini dine dayandirmamasidir.

(bkz: secularism)

bireysel ve toplumsal hayatin yonlendiricileri olarak din ve dunya otoritelerinin etki ve egemenlik alanlarinin birbirlerine irca edilemez bir bicimde saha ve sinirlarinin ayrilmasi; din ve devletin hak, yetki gorev ve yurutme gucunun yerine getirilisinde birbirlerine karsi tamamen bagimsiz davranmasini saglayan siyasî, hukukî ve idarî kural.

oylesine sundurulmus bir kavramdir ki artik turkiyede yeni bir anlam kazanmistir zira ben laik bir muslumanim diyenlerin aksine muslumanlik ve laiklik ayni bedende olamaz.laik olan ancak devlettir.laiklik fransizcada dinsizlik demektir.devletin dinsizligi dinler arasinda esitlik olusturur ama kisi laik olamaz.

laikligin kisa tanimi, daha once belirlenmisti. yeniden ozetleyecek olursak, laiklik; devlet duzeninin ve hukuk kurallarinin dine degil, akla ve bilime dayandirilmasidir.
cok uzun bir zaman hemen hemen butun insan topluluklari, dinlerin koydugu esaslara gore yonetilmislerdir. cunku insanlarin akil ve bilim alanlarinda olgunlasmasi kolay olmamis, uzun bir zaman almistir. bu donemde insanlar, kendi akil ve iradeleri disinda kalan birtakim gucler tarafindan yonetildiklerini kabul ederek rahatlamislardir. bu sebeple, devletlerle ozdesleyen dinler ve din adamlari, giderek buyuk olcude guclenmis, gelisen insan zekisinin onune engeller koyarak varliklarini surdurmeye calismislardir.
dinler, inanc kavramina dayanirlar, ister ilkel olsun, ister gelismis, her dinin temeli belli varliklara ve olgulara tartismadan inanmaktir, insanlar ozellikle olum gibi en urkutucu olay karsisinda inanc dunyalarini zenginlestirmis, dinsiz yasayamaz duruma gelmislerdir. insanoglunun evren ve olum karsisindaki caresizligi, zengin inanc sistemleri dogurmustur. bu caresizlige karsi tek siginilacak yerin din olusu, dinlerin insanlari yonetmesi sonucunu vermistir, ilk zamanlar icin bu bir zorunluluktu. insanlar arasinda duzen ve barisi saglamak icin dinin buyruklarina ihtiyac vardi. olumsuzluge erismek isteyen insanlari, hayatta iyi davranislara yonlendirmek icin dinler hukuk kurallari da koydular ve bu kurallarin uygulanmasina titizlik gosterdiler.
ozellikle ileri dinlerin koydugu bas hukuk kurallari, ayni zamanda evrensel ahlâki da yansitir. hicbir din, insanlara erdemsiz yasamayi, hirsizligi, yalanciligi, zinayi, adam oldurmeyi buyurmaz. tersine, butun dinler ahlâkli ve erdemli yasamayi buyururlar. dinler arasindaki farkliliklar, tanri ve ibadet anlayisindan kaynaklanmaktadir. boylece her din, tek ve ustun gercegi temsil ettigini ileri surdugunden dinler arasinda bir birlik gorulmemektedir.
cok ileri ve ustun bir din olan islâmlik, kisa surede inanc sistemini bircok ulusa benimsetmistîr. hazreti muhammed’in olumunden sonra muslumanlik hizla gelisti. buyuk islâm bilginleri, ilkcagin akilci filozoflarini yeniden gun isigina cikardilar, oyle ki, batili bilginler bu filozoflari muslumanlardan ogrendiler. muslumanlik bu akil caginda buyuk asamalar yapti. tanrinin insanlara dogru yolu gormesi icin akil verdigini soyleyen bilginler, islâm dininin ilerlemesinde buyuk rol oynamislardir. onlari destekleyen halifeler de cikmistir. boylece muslumanlik asagi yukari uc yuz yil tanrinin gosterdigi yolda gelismistir. akla dayanan bu gelisme sirasinda islâm hukuku da gunluk hayata uydurulmustur. ne yazik ki, bir sure sonra bu gelisme durdu, islâm dunyasinda aklin yerini, tutucu ve durgun bir inanc kapladi. bu gorusun sahipleri, akil yolu ile degil, sadece inancla yasamak gerektigini savunuyorlardi. bu gorus kisa surede yayginlasti, islâm dini ve hukuku donup kaldi. buna karsilik akil yolunu muslumanlardan ogrenen batililar, bu esaslari gelistirmekteydiler.
iste turkler musluman olduklari vakit, islâm dunyasinda durgunluk baslamisti. turkler, ustun yetenekleriyle kisa surede islâm dunyasina egemen oldular. cok icten inandiklari muslumanligi hiristiyanlara karsi korudular, islâmligi anadolu’ya ve balkanlar’a yaydilar, ama onlar guclerinin dorugunda iken bati’da da akil cagi baslamisti. buyuk akilcilar, bir zamanlar musluman bilginlerin dedikleri gibi tanrinin insanlara verdigi en buyuk hazine olarak akili gorduler. boylece bati’da bilim ve hukuk akla dayandirilmaya basladi. burada hemen sunu belirtmekte yarar vardir: bu buyuk akilci akima karsi, orada da kilise direnmistir. ancak bu direnme yeni mezheplerin (protestanlik) dogmasina yol acmistir. bu yuzden hiristiyan dininin bir butun olarak akilciliga karsi durmasi imkâni kalmadi. kilise giderek yenilikleri kabul etmeye basladi. nihayet xviii. yuzyil sonunda cikan fransiz ihtilâli ile laiklik, devlet ve hukuk duzenine egemen oldu. yani devlet, dinin etkisinden aritildi. ama ayna zamanda din ozgurlugu de kabul edilerek, devletin vatandasin vicdanina karismayacagi, herkesin inancinda serbest oldugu esasi konuldu.
osmanli devleti’nin bu gelismenin disinda kaldigini biliyoruz. ataturk belki de islâmligin parlak cagina donus yaparak, zamana ve akla uymayan, eskiyen hukuk kurallarini bir yana birakarak devleti laiklestirmistir. ama islâmligin inanc ve ibadete dayanan kurallarina hic dokunmamistir.
ataturk kesinlikle dinsiz degildi. su sozleri soyleyen ataturk’un dinsiz oldugu, laiklikle dinsizligi getirdigi soylenebilir mi? :"tanri birdir, buyuktur. bizim dinimiz en makul (akla uygun) ve tabii (dogal) bir dindir. ve ancak bundan dolayi da son din olmustur. bir dinin tabii olmasi icin akla, fenne, ilme ve mantiga uymasi gerektir. bizim dinimiz bunlara tamamen uygundur... ey millet, allah birdir, sani buyuktur. peygamberimiz, efendimiz cenabi hak tarafindan insanlara dinin gerceklerini bildirmeye memur ve elci olmustur... insanlara feyz ruhu vermis olan dinimiz akla, mantiga, gercege tamamen uyuyor. bu sebeple en mukemmel dindir... varlik dunyasinin butun kanunlarini yapan cenab-i haktir... dinime, gercegin kendisine nasil inaniyorsam buna da oyle inaniyorum". ataturk bunlar gibi daha bircok soz soylemistir.
ataturk’un akla uygun bir uygulama istedigini belirten su sozleri, ne derin anlamlar tasimaktadir: "buyuk dinimiz, calismayanin insanlikla ilgisi olmadigini bildiriyor. bazi kimseler modern olmayi kâfir olmak saniyorlar. asil kufur onlarin bu zanni (dusunce)dir. bu yanlis yorumu yapanlarin amaci; islamlarin kâfirlere tutsak olmasini istemek degil de nedir?"
"bizim dinimiz milletimize, duskun, miskin ve hor gorulmeyi tavsiye etmez. tam tersi, allah da peygamber de insanlarin ve milletlerin yucelik ve serefini korumalarini buyuruyor... bizim dinimiz icin herkesin elinde bir miyar (olcut) vardir. bu miyar ile hangi seyin dine uygun olup olmadigini kolayca takdir edebilirsiniz. hangi sey ki, akla, mantiga, toplumun cikarlarina uygundur, biliniz ki o, bizim dinimize de uygundur, o sey dinîdir. eger bizim dinimiz aklin, mantigin uydugu bir din olmasaydi, en mukemmel ve en son din olmazdi".
goruluyor ki, ataturk bilgisiz ve cikarci kimselerin milleti din adina somurmesine karsidir. o, devlete, hukuka ve bilime can verecek kurallarin akla, mantiga uygun olmasini istemektedir. ataturk, daha 1927 yilinda dinin siyaset araci olarak kullanilmasindan dogacak sakincalari ve cikar duskunlerini soyle anlatmistir: "masum halka bes vakit namazdan baska, geceleri de namaz kilmayi vaaz etmek ve ogutlemek, belki de omrunde hic namaz kilmamis olan bir politikaci tarafindan vâki olursa, bu hareketin hedefi anlasilmaz olur mu?" ataturk’un yillarca once soyledigi bu sozler ne kadar dusundurucudur.
laiklik devletin temeli olunca, akla dayanan uygulamalarla millet zaman yitirmeden calisma ve kalkinma imkâni bulur. devlet vatandasin inancina karisamaz; daha once de belirtildigi gibi inanclar cesitlidir. herkesi bir dogrultuda inanca zorlamak olmaz. bu herseyden once demokrasiye aykiridir. demokrasi, bir ozgurluk rejimidir. bu sebeple demokrasilerde devletin tek bir dini vatandaslara benimsetmeye calismasi dusunulemez. bu davranis demokrasi kavramina uymaz. hem kur’an "dinde zorlama yoktur" diyor. bundan baska kur’an ve hazreti muhammed devlet yonetiminde akla dayanilmasini isteyen pek cok buyruklar vermistir.
demek ki, laiklik vatandas inancinin en saglam guvencesi oluyor. inanc ozgurlugu devletce saglaniyor. herkes inancinda ve ibadetinde serbesttir. laikligi, resmi politikasi dinsizlik olan rejimlerden kesinlikle ayri tutmak gerekir. o tur rejimlerde devlet dine karsidir. vatandasin dinsiz olarak yetismesi icin gereken her turlu tedbiri alir. ataturkcu laiklikte ise, devlet islerine karistirilmamasi kosulu ile tam bir din ve inanc ozgurlugu vardir.
turk devleti ayni zamanda nufusumuzun yuzde doksan besinden fazlasinin inanc sahibi musluman oldugu gercegini de gormustur. muslumanlarin inanc ve ibadet hizmetlerini devlet yuklenmistir. din egitim ve ogretimi yapan kurumlar acilmis, buralarda ataturkcu, aydin, akilci, laik din adamlari yetistirmeye hiz verilmistir. hicbir donemde anadolu’da cumhuriyet donemindeki kadar cami yapilmamistir.
turk milleti ve devleti varligini ancak inanc ozgurlugu icinde, cagin geregi olan akil ve bilim kavramlarinin yolunda, insancil bir laikligi benimseyerek surdurebilir. geriye donus mumkun degildir. boyle bir tutum zamana ayak uyduramamak, cagin disinda kalmak olur.

ataturk’un laiklik ile ilgili bazi sozleri

laiklik, yalniz din ve dunya islerinin ayrilmasi demek degildir. butun yurttaslarin vicdan, ibadet ve din hurriyeti demektir. (1930)

laiklik, asla dinsizlik olmadigi gibi, sahte dindarlik ve buyuculukle mucadele kapisini actigi icin, gercek dindarligin gelismesi imkanini temin etmistir. (1930)
din bir vicdan meselesidir. herkes vicdaninin emrine uymakta serbesttir. biz dine saygi gosteririz. dusunuse ve dusunceye karsi degiliz. biz sadece din islerini, millet ve devlet isleriyle karistirmamaya calisiyor, kasit ve fiile dayanan tutucu hareketlerden sakiniyoruz. (1926)
laiklik

en etkili ve onemli ilke kesinlikle bu ilkedir. aslinda bu sozcugun anlami din ile siyaseti ve dolayisiyla da din ile kamu yasamini birbirinden ayirmaktir. osmanli imparatorlugu zamaninda siyaset dinin emrine sokulmustu. hatta bazan din de siyasetin emrine sokulabiliyordu. bunun boyle olmasindaki tarihsel neden, islam dininin kurucusunun hem siyasî ve hem de dinî lider olmasindan ve bunun yillardan beri bir gelenek haline getirilmis olmasindan kaynaklanmaktadir

akla hemen su soru gelebilir: „mustafa kemal’in kamu yasamiyla dini birbirinden ayirmasi karari nereden kaynaklanmistir?“ diye. burada bir din dusmanligindan sozetmek tamamen yanlis olur. cunku laiklik din karsiti bir ilke degildir. din, kisinin ozel yasaminin bir parcasidir. laiklige gore, insan yasaminda ibadetin disinda her turlu tasarruf, dîne, daha dogrusu kutsal kitaba gore d e g i l, anayasaya, yasalara ve kurallara gore yapilir.

devlet yasaminda, hukukta, aile yasaminda, kulturde, egitimde v.s. artik laiklik ilkesi ana temeldir. o’nu bu karara iten amac dinî degil, siyasîdir. bunun gerceklesmesi icin de once siyasetin dinin emrinden kurtarilmasi zorunluydu. mustafa kemal henuz genc bir subayken su kanaate varmisti: „mevzuatini ve hareket tarzini kuran’dan ve hadisten alan bir devlet, bilimin ve cagdasligin gerisinde kalir.“

bir ulkenin, cagi yakalamis olan ulkelerle boyolcusebilmesi, onlarin arasinda surekli olarak sesini duyurabilmesi, o ulke yurttaslarinin aklini kullanmasina ve bilime oncelik vermesine engel teskil eden kurum ve kurallarin ortadan kaldirilmasiyla mumkun olabilirdi. mustafa kemal bu gercegi gozonunde bulundurmus ve bazi cagdaslik degerlerini - savasta dusmani olmasina karsin - batili ulkelerden almistir.

o, 1924 yilinda yaptigi bir konusmada „dunya yuzundeki her sey icin, maddî ve manevî her sey icin, yasam icin ve basari icin en dogru yol gosterici bilimdir, tekniktir“. „bilimin ve teknigin disinda yol gosterici aramak, dusuncesizliktir, bilgisizliktir, yanlistir“, demistir.

bilime ve teknige oncelik verme konusunda asil engeli olusturan hilafet, halife‘nin sahsinda siyasî ve dinî temsilcilik bulmustu. bunu ortadan kaldirma plani, hem yurt icinde ve hem de yurt disinda karsit guclerin direnisiyle karsi karsiya kalmistir.

cumhurbaskani mustafa kemal, dis guclerin bu konudaki planlarinin turkiye’nin icislerine karismak oldugunu saptayarak, 1 kasim 1922‘de saltanatin kaldirilmasinda oldugu gibi, enerjik bir sekilde hilafet yanlilarina karsi cikmasi sonucu, 3 mart 1924‘te hilfet’in kaldirilmasi buyuk bir cogunlukla gerceklestirilmistir.

boylece, seyhulislamlik, dinî mahkemeler ve fetva usulu, dervislik nisani, medreseler de kaldirilmistir.

1928 yilinda, anayasa’daki „turkiye cumhuriyeti devletinin dini islamdir“ maddesi kaldirilmistir. boylece din ve mezhep ayriligini kurumlastiran yasalara son verilmis ve once devlet laiklestirilmistir. yani, laik devlet, bundan boyle mesrulugunu ne tanri’dan ne de kisiden alacaktir; ancak ve sadece ulusal yonetimden alacaktir; planlanan devrimler birer birer gerceklestirilecektir: esit haklar, uygarliga giden yolun acilmasi, egitim birliginin saglanmasi, tek evlilik v.s.

ozellikle latin harflerinden olusan yeni turk alfabesi uc amaca hizmet edecektir:

yazi ve konusma dilinin herkes icin ayni olmasi,
sesli harfler acisindan zengin olan turk diline en uygun yazi cesidinin secilmis olmasi,
dunyanin buyuk bir bolumuyle iletisimin kolayca saglanabilmesi...
bu yenilikler olaganustu bir tempoyla ama sadece okulda degil, okul disi alanlarda da gerceklestirildi. mustafa kemal’in egitim ve ogretime verdigi onem o kadar aciktirki, kendisi bizzat yeni harflerle dersler vermistir.

turk dilinin yabanci sozcuklerden arindirilmasi 1932 yilinda kurulan „turk dil kurumu“ ile akademik bir seviyede de desteklendi. bir yil once de „turk tarih kurumu“ gerceklestirilmisti. bu kurumlar gerek „kulturel kimlik“ ve gerekse „ulusal kimlik“ bakimindan da onemli gorevler yapmislardir, ve mustafa kemal’in ozel vasiyetnamesinde yer almislardir.

laik devlete giden yolda en buyuk engellerden birini seriat mahkemeleri olusturmustur. bu mahkemelerin kaldirilmasindan sonra, turk medenî kanunu, turk ceza kanunu, turk ticaret kanunu ve borclar kanunu cikartilarak, devletin temeli bati hukuk sistemine oturtulmustur.

bundan boyle, turkiye cumhuriyeti’nde bireylerin iliskisini, yurttas-devlet iliskisini duzenleyen hukumlerin yasalastirilmasi tbmm’ne, uygulamasi da t.c. hukumetine ait olmustur.

artik her bakimdan ozgurlugune kavusturulan bir toplumun fertlerinin dis gorunusuyle de uygar olmasi gerekirdi. bu nedenle turk toplumu, fes, sarik, carsaf, pece gibi dinsel oldugu sanilan bas ve beden giysilerinden de kurtarildi. ayrica laikligin sekulerizm ile karistirilmamasi gerekir.

laiklik nedir size soyleyeyim.
devletin , din ve mezhepler karsisinda tarafsiz olmasi,siyasi ve hukuki yapisini herhangi bir inanca dayandirmamasidir.

(bkz: laik)

koku yunancadaki laikosdur.

ancak ve ancak sekuler bireylerle saglanabilecek kavram.aksi durumlarda i$ler aynen ulkemizdeki gibi olur.laiklik dinsizlik olarak algilanir,hatta uygulanmaya calisir.

tanim geregi halkinin cogunun islam mensubu oldugu bir ulkede pratikte imkansizdir. "din ve devlet islerinin ayrilmasi" sadece dinin devlete karismamasi degil, devletin de dine karismamasi gerekmektedir. imamlarin devlet tarafindan yetistirilip, atandiklari, verecekleri hutbey’i diyanet bakanligindan aldiklari bir sisteme laik demek kendi aramizda "sandalyeye" dort ayagi var diye "masa" demeye benzer.
hristiyanlikta klise her zaman ekonomik bir guce sahip olmus, ve her zaman krala karsi bagimsizligini korumustur, o yuzden bati sosyopolitiginin icinde olan bir kavramdir. islamda ise hukumdarin ayni zamanda dini lider sifatini tasimasi sebebiyle bu tip bir altyapi yoktur. kisaca dogu kulturlerinde batida goruldugu sekilde uygulanmasi oldukca zor gozuken bir kavramdir.

sahip oldugumuz en guzel sey. ama ne yazik ki iyi uygulayamiyoruz.

(bkz: laikçilik)

bazı insanlar ben laik bir insanım der halbu ki laik olan insan değil devlettir insan laik olamaz

türkiyenin kıçından anladığı kıçının keyfine göre uyguladığı devlet anlayışı.

türkiye’de uygulanan yöntemin sekülarizm denilen anglo-sakson yönetiminden ayrildigi kavram.

söyleki ingiltere, amerika gibi anglo-sakson ülkerinde dinin günlük hayata etkisi gercek manada yoktur. herkes istedigi sekilde, devletin denetimi olmadan inanclarini icra edebilir. bunun biraz da o ülkelerin kosullari ile alakalidir. sekülarist din-devlet isleri ayrismasina giden bütün ülkeler protestandir. protestanlik katoliklikten daha sonra olustugu ve ayni zamanda bunu besleyen kanallar farkli oldugu icin bu mezhebin devlet üzerinde baski olusturmasi söz konusu degildir. bu ise laiklikten ayristirir kendini. nitekim amerika gibi sonradan nüfüsu cogalip, belli bir milliyete dayanmayan insanlarin kurmus oldugu bir ülkede fransadaki gibi bir laiklik tanimina ihtiyac duyulmamistir.

fransa ve türevi olan katolik ülkelerde ise devletin dini kurumlari denetimi aldigi bir anlayis hakimdir. bu ise daha cok dinin o ülkede gerceklestirmis oldugu rolle alakalidir. katoliklik , mezhep olarak belli bir otoriteye baglidir. bu otorite ise bilindigi üzere ortacagi karanlik bir devir haline getirmis kurum kilise ve onun en yüksek mercii papadir. dinin her alanda etkin kilinmasi prensibinin tanri adina yasatilmaya calisildigi bu gibi kurumlar karsisinda laik uygulamalara gecilmistir. devlet, kendi topraklari icersinde dinin kendi otoritesinin üzerinde bir güc olarak yer almasina izin veremez ve vermez de.

bu iki kavramin türkiye’ye yansimasi ise o zamanin aydinlarinin - devrin kültürel manada parlayan yildizi - fransiz egitimi almis olmasiyla ilinti olarak türkiye’ye uygulanabilirlik olarak daha yakin olarak görülmüs olmasidir.

islam, uygulama bazinda -ortodoksluk disinda- katolikle karislastirilabilir. her ne kadar islam’da kilise gibi bir kurum olmasa da islam’in günlük hayata yansilamalari kilise ile yarisabilicek düzeydedir. kuran ve sünnetiyle islam günlük hayati gercek manada düzenler. bunun islam’in peygamberinin ayni zamanda bir devlet baskani olmasiyla byük bir paralelligi vardir. islam’in peygamberi, ki ayni zamanda devletin basidir, kendi yasam tarzinin örnek alinmasiyle yüzyillardir icinden cikilamayan bir kargasayada yol acmistir. o da peygamber döneminin yasam tarzinin ve gündelik isleyisinin kendi sonrasindaki cagcil olmayan döneme uygulanmasidir.

bu kosullar altinda yeni kurulmus olan cumhuriyetin hala irtica tehditinin oldugu bir ortamda „birakiniz gecsinler“ mantigiyla herseye izin vermesi beklenemezdi. islam’in din olarak bu düzenleyici rolü aydinlanma felsefesiyle yogrulmus aydinlarin laikligi secmesinde büyük rolü oynamistir.

laiklik kelime en basit tanimiyla dinin kesinlikle ve kesinlikle toplumun ve dolayisiyla bireyin hayatinda dikte edici bir tavir almamasina dayanmaktadir ki devlet düzeni tanri degil yurttas iradesinde kalabilsin.

yurttas iradesinin yansimasi lakin iran’daki gibi otu boku oraya buraya bakarak denetleyen meymenetsiz insanlarin rizasi altinda yapilamayacak kadar mühimdir. farkli bir dinden olan ya da inanmayacak bir insan icin dayanilamayacak bir yasam bicimini dayatmaya calisan irade uygulamalari ve catismalari temel insan haklarina da aykiridir. bu sebeple türban yasagi basligi altinda irdelemis oldugum gibi islam icin temel hak olarak görülen yasantilar digerleri icin dayatma olmaktadir. cünkü islam’da hristiyanlik ya da diger diger dinlerde oldugu gibi- yahudilik haric- bizden olmayana farkli tavir almasi vardir. bu ise gerek ekonomik gerek siyasal manada asla bir müslüman olmayanin göremeyecegi veya elde edemeyecegi haklardir.

seriat gibi dinsel hukukun uygulandigi bir devlette ve bunun özlemini duyanlarin önemli bir baski araci olaildigi toplumlarda bir ateiste ya da baska bir mezhepe sahip insana hic bir sekilde yasama bicimi izin vermeyen bu anlayisa karsi laiklik korumadir. inananlara karsi ayni mesafede oldugu gibi inanmayanlara da tanimindan ötürü ayni mesafededir laiklik.

iste türkiye’deki en büyük sorunlardan birisi olan irtica tehlikesine karsi laiklik birey acisindan kabul edilmistir. uygulama acisindan ise dogru yoldadir. cünkü türkiye’nin kendi kosullari vardir, kendi sorunlari vardir, kendi bünyesinde cogunlugu olusturan din baskadir.

din ve devlet işlerinin birbirinden ayırılması ve din ve vicdan özgürlüğüdür..ama nedense bu ikinci ve önemli kısım hep atlanır çünkü bu ülkede din ve vicdan özgürlüğünden bahsetmek laikliğe hakaret ihanet sayılıyor...oysa telafuzundan bile korkulan tanımın bu kısmı laikliğin temelidir bence evet din ve devlet işlerinin birbiribden ayrılması ama özgürlüklerimi elimden almadan halkın yaşayışlarına kıyafetlerine kısıtlama getirmeden ....

türkiye de uygulanan laiklik dinin devlet tarafından kontrol edilmesi olarak uygulanan sistemdir laiklik yoktur aslında saçma sapan aklı başında olanın kabul edemeyeceği bir anlayış vardır.