yaradılış destanı

ilk turk destanlarindan altay- yakut destanidir soyle gecmektedir;

altaylardan verbitskiy’in derledigi yaradilis destani ozetle soyledir: yer gok hic bir sey yokken dunya ucsuz bucaksiz sulardan ibaretti. tanri ulgen bu ucsuz bucaksiz dunyada durmadan ucuyordu. goklerden gelen bir ses tanri ulgen’e denizden cikan tasi tutmasini soyledi. gogun emri ile oturacak yer bulan tanri ulgen artik yaratma zamani geldi diye dusunerek soyle dedi :

bir dunya istiyorum, bir soyla yaratayim
bu dunya nasil olsun, ne boyla yaratayim
bunun caresi nedir, ne yolla yaratayims
su icinde yasayan ak ana,su yuzunde gorundu ve tanri ulgen’e soyle dedi :
yaratmak istiyorsan ulgen, yaratici olarak su kutsal sozu ogren :
de ki hep," yaptim oldu " baska bir sey soyleme.
hele yaratir iken,"yaptim olmadi" deme.
ak ana bunlari soyledi ve kayboldu. tanri ulgen’in kulagindan bu buyruk hic gitmedi . insana da bu ogudu iletmekten bikmadi : " dinleyin ey insanlar, vari yok demeyin. varliga yok deyip de, yok olup da gitmeyiniz." tanri ulgen yere bakarak : " yaratilsin yer!" goge bakarak "yaratilsin gok!" bu buyruklar verilince yer ve gok yaratilmis. tanri ulgen cok buyuk uc balik yaratmis ve dunya bu baliklarin uzerine konmus. boylece dunya gezer olmamis bir yerde sabit olmus.tanri ulgen baliklarin kimildadiklarinda dunyaya su kaplamasin diye mandi sire’ye baliklari denetleme gorevi vermis. tanri ulgen, dunyayi yarattiktan sonra tepesi aya gunese degen etekleri dunyaya degmegen buyuk altin dagin basina gecip oturmus.dunya alti gunde yaratilmisdi, yedinci gunde ise tanri ulgen uyumus kalmisdi. uyandiginda neler yarattim diye bakti: ayla gunesden baska fazladan dokuz dunya birer cehennem ile bir de yer yaratmisti. gunlerden bir gun tanri ulgen denizde yuzen bir toprak parcacigi uzerinde bir parca kil gordu" insanoglu bu olsun, insana olsun baba." dedi ve toprak ustundeki kil birden insan oldu. tanri ulgen bu ilk insana "erlik" adini verdi ve onu kardesi kabul etti. ancak erlik’in yuregi kiskanclik ve hirsla doluydu. tanri ulgen gibi guclu ve yaratici olmadigi icin ofkelendi.

tanri ulgen, kemikleri kamistan, etleri topraktan yedi insan yaratti. erlik’in yarattigi dunyaya zarar verecegini dusunerek insani korumak uzere mandisire adli bir kahraman yarattiktan sonra yedi insanin kulaklarindan ufleyerek can, burunlarindan ufleyerek baslarina akil verdi.tanri ulgen insanlari idare etmek uzere may-tere’yi yaratti ve onu insanoglunun basina han yapti. yakut’lardan (saka) derlenen yaradilis efsaneleri de altay yardilis destaninin yakin varyanti niteligindedir . xix.yuzyil’da derlenen bu efsanelerin cesitli din ve kulturlerin etkilerini tasidiklari dusunulmektedir.