uc vilayet

kars, ardahan ve batum sancaklarına verilen ad.
1877-78 osmanlı-rus savaşı (93 harbi) sonunda yapılan ayastefanos antlaşması ve berlin kongresi uyarınca, elviye-i selâse, savaş tazminatı karşılığı olarak, çarlık rusya’sına verildi. ruslar, osmanlı devleti’nden, türk ordusunun kafkaslarda yaptığı zarar, savaş masrafları, rus demiryollarına, ticaret ve ihracatına, rusya’nın güney kıyılarına yapılan zarar ve türkiye’deki çarlık ruslarının uğradığı ziyana karşılık olmak üzere, 1 410 000 000 ruble (245 000 000 osmanlı altını) istediler. çarlık rusya’sının, para tazminatının toprak parçasıyla ödenmesi isteğini, osmanlı devletinin de olumlu karşılaması sonucunda, dobruca’da tulça sancağı, yani süne, ishakçı, mecidiye, maçin, babadağ, hırsova, köstence kazaları, tuna adaları, kuzeydoğu anadolu’da kars, ardahan ve bayazıt, rusya’ya bırakıldı. ancak, verilen topraklar, istenen savaş tazminatının hepsini karşılayamadı, osmanlı devleti, rusya’ya 310 milyon ruble borçlu kaldı. yine antlaşmaya göre, rusya’ya verilen topraklardaki halkın, mallarını satma hakkı serbest bırakılmakta, üç yıl içinde göç etmeyenlerin rus uyruğuna girmiş olacakları belirtilmekteydi.

berlin konferansı’nda, ingiltere-rusya ve ingiltere-türkiye itilâfnamelerine uygun bir değişiklik yapıldı. eleşkirt vadisiyle bayazıt, osmanlılara geri verildi.

i. dünya savaşı’nda rusya’nın yenilgiyi kabul etmesinden sonra imzalanan brest-litovsk antlaşması’na göre, elviye-i selâse’nin plebisit sonucu osmanlı devletine bağlanması hakkı tanındı. ancak, mondros mütarekesi (30 ekim 1918), osmanlı devletinin, bu sancakları altı hafta içinde boşaltması mecburiyetini koyuyordu. elviye-i selâse’nin, bu sefer ingilizlerin de desteklediği gürcüler ile ermenilere verilmesi öngörüldü. ancak, yerli halk silahlanarak, ermeni ve gürcü kuvvetlerine karşı direnişe geçti. millî türk hükümeti, ilk askerî ve siyasî zaferini, kars, ardahan sancaklarını, aras’ın doğusundaki sürmeli (iğdır, kulp, tuzluca) ve batum sancağının güney topraklarını (artvin) işgalden kurtarmak suretiyle sağladı. batum, acarlar ülkesi, çürüksu, bağımsız bir cumhuriyet olan gürcistan’a bağlandı.

bu değişiklikler, kars (1920) ve moskova (1921) antlaşmalarıyla gerçekleşerek resmiyet kazandı.