peter ilyic caykovski keman köncertosu op 35 re

peter ilyiç çaykovski’nin 1878 baharında isviçre’de cenevre gölü kıyısındaki clarens’de, hiç görmediği hamisi nadejda von meck’in davetlisi olduğu günlerde yazdığı ve 11 nisan günü tamamladığı keman konçertosu’nun kaderi de, üç yıl önceki piyano konçertosununki gibi oldu.

besteci, antonina milyukava ile sadece üç ay süren evliliğinden kurtuluşu avrupa’ya kaçmakla bulmuş, ruhsal dengesine yeniden kavuşmuştu. bu arada genç rus kemancı joseph kotek’in sürekli isteği üzerine bir keman konçertosu üzerinde çalışmaya başlamış, ünlü joseph joachim’in öğrencisi alan bu virtüozun da teknik yardımıyla süregelen çalışmalarını 19 mart tarihli mektubunda nadejda von meck’e şöyle anlatmıştı: " ... birinci bölüm bitti, yarın ikinciye başlıyorum. havamdayım ve bu rahatlıkla, zamanın nasıl geçtiğini fark etmeden kolayca çalışabiliyorum".

çaykovski bu arada, yazdığı ikinci bölümü beğenmemiş ve yeni bir ağır bölüm yazmış; eskisini ise op.42 "sauvenir d’un lieu cher" (sevilen bir yerin anısı) alarak adlandırdığı, üç bölümlü eserin başına meditation ismiyle almıştı. 25 gün içinde tamamlanan eserin ilk yorumu için üç yıl gerekti:

1875’teki keman ve orkestra için melankolik serenad’da olduğu gibi, bu konçertoyu da leapald auer’e (1845-1930) ithaf eden besteciyi, ünlü virtüoz ve keman öğretmeni şu sözlerle reddediyordu: "dostum, eseri keman için tekrar düzenledikten sonra getirin; onu bu haliyle kimse çalamaz".

konçerto ancak üç yıl sonra viyana’da çalınabildi. helmesberg’in öğrencisi alan adolf brodsky’nin 4 aralık 1881 günü, hans richter yönetimindeki orkestra eşliğinde filarmoni konserlerinde seslendirdiği esere büyük tepki aldı.

konserin provasında, sadece yazım hataları düzeltilebilmiş, konçerto doğru dürüst çalınmamıştı bile. bu nedenle orkestra tüm partisini ancak duyulabilir gibi, pianissimo yorumlamış; solist alkışlanmış, eser yuhalanmıştı.

acı dilli eleştirmen eduard hanslick’in yazısında şu satırlar da vardı:

"çaykovski pek sık rastlanan bir yetenek değil; o, tanıdığımız eserlerine göre zevksizliği ve zorlama deha gösterisiyle, orijinallikle kabalığın, mutlu esinle sonsuz ukalalığın garip bir birleşimiydi. bu keman konçertosu de öyle! ayrıca keman da çalınmadı, yolundu; morarıncaya kadar pataklandı. tüyler ürperten bu güçlükleri falsosuz çalabilecek kahraman var mıdır bilinmez ama, kemancı brodsky, bizden az olmamak üzere, bu işkenceye katlandı... slav hüzünlü adagio bizi biraz sevindirir gibi geliştiyse de, yabani ve adi çehrelerin görüldüğü, kaba küfürlerin duyulduğu finalde, hatta, bu yabanilerin kafayı çektikleri ispirtonun kokusunun burnumuza geldiğini hissettik. ressam f. vischer’in dediği gibi, böylece ilk kez, koktuğu işitilen müzik parçalarının da var olabileceğini acıyla düşünebileceğiz..."

wagner ve bruckner’i de sert yazılarıyla hırpalayan hanshck, böylece müzik tarihinin, belki de en çirkin eleştirisinin sahibi olmuştu... brodsky’nin cesurca çalmayı sürdürdüğü konçerto, önce londra’da, sonra da avrupa’nın diğer kentlerinde başarı kazandı. hatta sonunda leopold auer de eseri beğenerek repertuvarına aldı ve başlıca savunucuları arasına katıldı.


bölümler

konçerto üç bölümden oluşur:

i. allegro moderato
ii. andante
iii. rondo - allegro vivacissimo


keman konçertosu’nun 1. bölümü "allegro moderato" başlığını taşır. ilımlı çabuklukta re majör tonda ve 4/4’lük ölçüdeki orkestra girişinde, giderek artan bir güçle ana tema sezdirilir. beş mezürlük zarif bir kadansla giren keman, çok hafif eşlikte ana temayı duyurur; sonra çift seslerle bir oktav tizden temayı tekrarlar ve geçiş temasını duyurur. akıcı pasajlarla, parlak figürlerle doruğa ulaştıktan sonra giren la majör tondaki lirik ikinci tema sergilenir.

parlak sunuştan sonra orkestra tüm gücüyle ana temaya döner ve temaların son mezürlerini polonez ritminde (alla polacca) işler. bu iki temayı izleyen ve çaykovski’nin kendine ait olan bu çok güçlü kadansla gelişim sona erer. flütün ezgisiyle tekrar ana temaya dönülür.

serimde kemanın temaları özgürce tekrar değerlendirmesinden ve ikinci temayı bu kez re majörde sunmasından sonra temanın karakterine uygun neşede, canlı ve parlak (allegro giusto) tempodaki coda’ya ulaşılır. heyecanlı bir rus halk dansını anımsatan son mezürlerdeki yeni ezgiyle birinci bölüm, bir final havasında sona erer.

sol minör tonda, 3/4’lük ölçüde ve ağırca (andante) tempodaki 2.bölüm, canzonetta (küçük şarkı) başlığını taşır. sakin (hanslick’in tanımıyla hüzünlü ve slav yapısındaki) ezgi, klarinetin önderliğinde üfleme çalgılar tarafından seslendirilen girişten sonra, kemanla duyurulur.

flütün varyasyonla süslediği melodi, kemanın mi bemol majör tonda karşıt bir temayla cevabına yol açar. bu lirik ve güzel tema, üfleme çalgıların ilginç staccato eşliklerinde de duyurulur; orkestra girişinin tekrarından sonra, orkestranın güçlü atağı izler ve ara verilmeden üçüncü bölüme geçilir.

rondo formunda, re majör tonda ve 2/41ük ölçüdeki çabuk ve çok canlı (allegro vivacissimo) tempodaki finalin ilk temasını orkestra başlatır; sola keman, virtüoz kadanslarla bu motifi geliştirir. ana tema daha sonra duyulur.

olağanüstü hızda kadanslarla süslenen tema arada orkestra geçitleriyle soluklanır. çigan stilinde hızlı-ağır, virtüoz-lirik bölmelerle gelişen bölüm, ağır yerlerde üfleme çalgılara da zarif biçimde kendini duyurma olanağı sağlar. glissando’lar (kaymalar), armonik sesler, üfleme çalgıların yankılı tekrarları bu folklorik temayı süsler. sonda çok hızlı ve ateşli bir kazak dansı havasında ki eser, parlak sona ulaşır.