meksika devrimi

meksika devrimi (1910-17), 20. yüzyılın ilk büyük devrimi.
meksika devrimi 1876-1910 arasında meksika’yı yöneten porfirio díaz’ın diktatörlüğünü devirmek amacıyla başladı. o tarihte meksikalılar’ın %80’i köylüydü. meksika burjuvazisinin krize çare olabileceği umuduyla díaz diktatörlüğüne alternatif olarak öne çıkarmaya çalıştıkları madero, serbest seçim ve tek dönemli başkanlık sistemi gibi politikaları savununca diaz tarafından tutuklandı. tutuklu olduğu süreçte düzenlediği seçimlerle kendini yeniden seçtiren díaz, madero’yu şartlı salıverdi. abd’ye kaçmadan önce díaz’ın başkanlığının geçersizliğini, haksızca el konulan toprakların sahiplerine iadesi talebini ilan eden bir planı da geride bırakan madero, halkı ayaklanmaya çağırdı. (1910)
şubat 1911’de madero’nun kuzeydeki birliklerin kontrolünü ele geçirmesiyle ayaklanma kısa sürede başarıya ulaşmış gibi görünüyordu. 1 ekim’de gerçekleşen seçimler ortamı biraz sakinleştirse de hiçbir şey çözümlenmemişti. madero´nun yavaş ilerleyen reformlarını beğenmeyen zapata, plan de ayala denen acil bir toprak reformu belgesi yayınladı. belli bir mülkiyet dağıtımından çok toprakların nasıl kullanılacağına köylülerin kendi demokratik seçimleriyle karar verebileceğini içeren bu program, kısa sürede ayaklanmaya damgasını vuracaktı. çünkü kendisi de bir büyük toprak sahibi olan madero’nun böyle bir programla uzlaşabilmesi olanaksızdı. gerçekleşen askeri darbe ile bir burjuva liberali olan madero da öldürüldü. kuzeydeki ayaklanmacılar pancho villa önderliğinde kuzey tümeni olarak yeniden ayaklandılar. meşrutiyetçi burjuvazinin carranza önderliğinde “anayasalcı” bloğu yeni bir odaktı. anarşist plm’nin de zapata’nın güçlerine katılmasıyla ülkede üç tane ayaklanmacı güç oluşmuştu. bu üç gücün oluşturduğu istikrarsız ittifak 15 ağustos 1914’te başkent meksika şehrine (ciudad de méxico) girdi.
carranza ile yapılan görüşmelerde ayala planı’nı yine kabul ettiremeyen zapata, etkisi altındaki bölgelerde planını uygulamaya devam etti. 24 kasım’da zapata’nın birlikleri yeniden başkente girdi. “anayasalcılar”ın üzerine yürümeme hatası zapata’nın yanılgılarından biriydi. bölgeci yaklaşıyordu ve merkezi ordu düşüncesine karşıydı. ocak 1915’te anayasalcıların “harekat ordusu” yeniden başkente girdi. panço villa’nın kuzey tümeni yenildi ve 1916’da tamamen ortadan kaldırıldı. başkenti terketmesine rağmen morelos eyaletinde hakimiyetini sürdüren zapata, 7 nisan 1919’da bir tuzağa düşürülüp öldürüldü. madero’nun generallerinden venustiano carranza devlet başkanı oldu ve yeni bir burjuva anayasa ilan etti.
bu arada carranza’yı iktidara taşıyan general obregón, anayasa tartışmaları sırasında hükümetten uzak düşmüştü. 1 haziran 1919’da başkan adaylığını ilan eden generalin hükümete yönelttiği eleştirilerin arasında zapata’nın öldürülmesi de vardı. 1920 baharında devlet general obregón için tutuklama kararı çıkardı.
obregón, destekçisi olan demiryolu işçilerinin yardımıyla işçi kıyafetiyle zapatista denetimindeki morelos eyaletine kaçtı. zapatista hareketini etkisi altına alan general obregón, on yıllık iç savaş boyunca ilk defa tüm meksika halkının birleşip uyacağı bir ayaklanma çağrısıyla carranza diktatörlüğünü devirme hareketini başlattı. iktidara gelen obregón işçiler için yaptığı vaatlerin birçoğunu yerine getirirken 1917 anayasasının öngördüğü toprak reformu, güneydeki eyaletlerle sınırlı kaldı.