kurtuluş savaşı

gerçektende 7 düvele karşı yaplımış mücadelemizidir.hepsinin sonucu olarak ingilizin,fransızın,italyanın,yunanlının ve ermeninin azına verilmiştir.

doğu cephesi
ermeni devleti, rusya’da çarlık sisteminin yıkılıp yerine sosyalist bir devlet kurulması üzerine 1918’de ortaya çıktı. taşnak partisi tarafından idare ediliyordu. ermeniler, sınırlarımıza saldırıyor, müslüman halka aşırı zulüm, haksızlık ve katliam yapıyordu. bunun üzerine, tbmm ermenilere karşı askeri harekete geçilmesine karar verdi.ermenilerin, türk topraklarına ve halkına karşı tecavüzü, oltu’yu işgal etmeleri ve gürcülerin de 25 temmuz’da artvin’i almaları üzerine, 28 eylül 1920’de ordumuz taarruza geçti. 29 eylül’de sarıkamış, 30 ekim’de kars (15. kolordu kafkas tümeni komutanı albay halit bey (karsıalan) yönetiminde), 7 kasım’da gümrü geri alındı. kesin barış antlaşması 2-3 aralık gecesi imzalandı. gümrü barış antlaşması, tbmm hükümetinin imzaladığı ilk antlaşmaydı ve misak-ı milli’nin doğu sınırlarını da kısmen belirliyordu.

trakya cephesi
mondros ateşkes antlaşması’ndan sonra; edirne-istanbul demiryolunu kontrol etmek üzere bir fransız alayı trakya’ya yerleşmiş bulunuyordu. fransız generali franchet d’esperey ile yunanistan başbakanı venizelos arasında imzalanan antlaşma ile kuleliburgaz-hadımköy hattı yunan ordusunun işgaline terk edilmişti.bu gelişmeler karşısında, i. kolordu komutanı cafer tayyar eğilmez paşa, mustafa kemal paşa’nın 9 ocak 1920 tarih ve 55 sayılı emrine uyarak bütün edirne vilayetinde sıkıyönetim ve seferberlik ilan etti. diğer taraftan trakya-paşaeli müdafaa heyet-i osmaniyesi, 31 mart 1920’de lüleburgaz’da yaptığı ilk kongresinde dış tecavüzler ve iç ayaklanmalar karşısında her türlü tedbir alma yetkisini kolordu komutanına ve merkez heyetine vermeyi kararlaştırdı.

güney cephesi
mondros ateşkes antlaşması’nın, itilaf devletleri tarafından tek taraflı, haksız ve yanlış bir şekilde uygulanışı çerçevesinde güney anadolu’nun işgali, bu bölgede milli mücadele cephelerinin kurulmasına ve düşman saldırısına karşı direnmeye sebep olmuştu.fransızların adana’yı, ingilizlerin ve fransızların beraberce urfa, maraş ve antep’i işgal etmeleri halk arasında korku, nefret ve endişe oluşturmuştu. fransızların, ermenilerle işbirliği yaparak sömürge yönetimi usullerini burada uygulamaları, yer yer bölgesel savunma tertiplerinin alınmasına ve milli kuvvetlerin kurulup teşkilatlanmasına etken oldu.

bati cephesi:
ingilizlerin desteklediği yunanlılara karşı yapılan savaşların en yogun yaşandığı cephedir.22 haziran 1920’de milne hattı’ndan başlayan yunanistan ordusu’nun gelen taarruzunun hemen ardından, 25 haziran 1920’de oluşturuldu ve komutanlığına ali fuat paşa getirildi. bu arada yunan kuvvetleri 24 mart 1920’de dumlupınar’ı, 28 mart’ta da afyon’u ele geçirmişlerdi. yunanlılara karşı verilen asıl savaşlar da bu tarihten sonra oldu.

kurtuluş savaşi cepheleri
a) doğu cephesi
a) ermeni meselesi
fatih zamanında istanbul’da ermeni patrikliği kurulmuştur.
osmanlı’da ermeniler, millet-i sadıka diye anılmıştır.
ermeni meselesi ilk kez berlin antlaşması’nda ortaya çıkmıştır (1878).
ermeniler amaçlarına ulaşabilmek için taşnak ve hınçak cemiyetlerini kurmuşlardır.
ermeniler 19.yy sonlarında van, erzurum, bitlis ve sason civarında ayaklanmışlardır.
ermeniler, ii.abdülhamid’e suikast düzenlemişler, fakat başarılı olamamışlardır (1905).
1915’te ermeniler van ve sivas’ta katliam yapmışlardır.
1915’te tehcir kanunu çıkarılmış ve ermeniler suriye’ye göç ettirilmiştir.
general harbord, doğu anadolu ile ilgili bir rapor hazırlamış, raporda ermeniler’in yaşadıkları osmanlı topraklarında türk nüfusundan fazla olmadığı açıklanmıştır.
24 eylül 1920’de ermeniler saldırıya geçmiş, türk ordusu misak-ı milli sınırlarına kadar ilerlemiş ve kars zaferi kazanılmıştır.
gümrü antlaşması (3 aralık 1920)

ermeniler’in isteği üzerine gümrü antlaşması imzalanmıştır. antlaşmaya göre:
1. kars, sarıkamış, iğdır, kağızman türk devleti’ne verilecek.
2. doğu sınırı, aras nehri ve çıldır gölü’ne kadar uzanacak.
3. ermenistan hükümeti, sevr barış antlaşması’nı tanımayacak.
4. ermenistan, tbmm’nin aleyhine çalışmayacak.
5. türkler’e saldırıda bulunan ermeniler dışındakiler isterlerse 6 ay içinde türkiye’ye dönebilecekler.

önemi:
ermenistan tbmm’yi tanıyan ilk devlettir.
türk devleti’nin ilk siyasi başarısıdır.
türk ordusu ilk başarısını doğu’da ermeniler’e karşı kazanmıştır.
kurtuluş savaşı’nda kurtarılan ilk yer kars’tır.
mondros’taki sınırlar ilk kez aşılmıştır.
batı ve güney cephesi güç kazanmıştır.
rusya’nın 5 aralık 1920’de ermenistan’ı işgal etmesiyle gümrü antlaşması uygulanamamıştır.
b) gürcistan’la ilişkiler
gürcistan’la batum antlaşması imzalanmıştır (23 şubat 1921). buna göre;
batum, artvin, ardahan türk devleti’ne bırakılmıştır.

b) güney cephesi
a) italya ile ilişkiler
italyanlar izmir’in yunanistan’a verilmesi nedeniyle kırgındı, bundan dolayı kuva-yı milliye’yi desteklemişler ve bölge halkına iyi davranmışlardır. ii.inönü savaşı’ndan sonra işgal ettikleri yerleri boşaltmışlardır (5 temmuz 1921).
b) fransa ile ilişkiler
fransızlar mondros’tan sonra adana, osmaniye ve mersin’i işgal etmiştir. (ocak 1919).
paris barış konferansı’nda suriye, lübnan, antep ve maraş fransızlar’a bırakılmıştır.
antep, maraş ve urfa fransızlar tarafından işgal edilmiş ve ermeniler türkler üzerine kışkırtılmıştır.
sivas kongresi’nde, güneydoğu’da da kuva-yı milliye birlikleri kurulmasına karar verilmiştir.
kuva-yı milliye’nin kurulmasıyla birlikt"e fransızlar’a karşı mücadele başlamıştır.

fransızlar’la şu savunmalar yapılmıştır:
maraş savunması : 20 ocak-11 şubat 1920
urfa savunması : 9 şubat-10 nisan 1920
antep savunması : 1 nisan 1920-9 şubat 1921
adana savunması : 21 ocak 1920-20 ekim 1921
fransızlar’la 30 mayıs 1920’de ateşkes yapılmıştır.
fransa moskova antlaşması ile endişeye düşmüş, eskişehir ve kütahya savaşları ile beklemeye geçen fransa’nın, sakarya zaferi ile endişesi sona ermiş ve tbmm ile ankara antlaşması’nı imzalanmıştır.
ankara antlaşması (20 ekim 1921)
iki taraf arasında savaş sona erecek.
iki ay içinde türk ordusu belirlenen hattın kuzeyine, fransızlar ise güneyine çekilecek.
iki taraf da kendilerine kalan topraklarda genel af ilan edecek.
hatay ve iskenderun için özel idare rejimi uygulanacak.
önemi:
ilk kez itilaf devletleri’nden biri, tbmm ile bir antlaşma yapmıştır
fransa tbmm’yi ve misak-ı milli’yi tanıyan ilk itilaf devleti olmuştur.
hatay hariç suriye sınırımız belli olmuştur. hatay’da özel bir yönetim kurulmuş ve burada yaşayan türkler’e geniş haklar tanınmıştır.
doğu cephesi’nden sonra güney cephesi de batı’ya kaydırılmıştır.
fransa, özel idare rejimi olmasına rağmen hatay ve iskenderun’un türk devleti’nin bir parçası olduğunu kabul etti.
itilaf devletleri bloğu parçalanmıştır.
dünya kamuoyu millî mücâdele’nin türkler’in başarısı ile sonuçlanacağını anlamıştır.
not 1: kurtuluş savaşı’nda ilk silahlı mücadele güney cephesi’nde başlamıştır.
not 2: güney cephesi’nde yalnız kuva-yı milliye birlikleri mücadele etmiştir. düzenli ordu mücadele etmemiştir.
not 3: tbmm 1973’te maraş’a "kahraman", antep’e "gazi", 1984’te ise urfa’ya "şanlı" ünvanını vermiştir.