jet lag

modern yaşamın bir sonucu olarak birçoğumuz sık sık seyahat etmek zorunda kalmaktadır. bu seyahatlerin çoğu hava yolu ile olmakta, özellikle uzun mesafe uçuşlarında kısa bir sürede birçok saat dilimi katedilmektedir. ’jet lag’ sendromu, özellikle bu uzun mesafeli uçuşların sonucu olarak ortaya çıkan bir dizi problemi kapsamaktadır. bu problemlerin başlıcaları uyku bozuklukları, yorgunluk, isteksizlik, fiziksel ve zihinsel performansta azalma ve mide bağırsak sistemi rahatsızlıklarıdır. belirtiler kişiden kişiye şiddet olarak farklılık göstermekte, özellikle yaşlı insanlarda daha fazla rahatsız edici boyutlara ulaşmaktadır.

batıya doğru yapılan yolculuklarda varılan noktada sabah çoğunlukla erken uyanılır. öğleden sonra saatlerinde ise yoğun bir uykululuk hali yaşanır. yukarıdakinin tersine batıdan doğuya doğru seyahatler sonunda ise geceleri uykuya dalma güçlüğü ortaya çıkar.

doğudan batıya doğru uçuşlarda yeni şartlara adaptasyon daha çabuk ve kolay olmakta, batıdan doğuya doğru uçuşlarda ise daha geç adaptasyon sağlanmaktadır. her 2 durumda da uyum için ortalama 1 haftaya yakın bir sürenin geçmesi gerekmektedir. batıya doğru uçuşlardan sonra adaptasyonun daha çabuk olması, biyolojik saatin normal şartlarda ritminin 24 saatten bir miktar uzun olup, yaklaşık 25 saat civarında bir periyodisite göstermesidir.

uzun uçak yolculukları sonrasında "jet lag" etkisi azaltılabilir mi?
seyahatin yönüne, varılan yerde kalma süresine ve uçuşun uzaklığına göre alınacak değişik tedbirler "jet lag" sendromunun belirtilerini en aza indirmemizi sağlayabilir.

eğer yolculuk kısa sürecekse hareket edilen ülkenin saatine uygun olarak yaşamak en etkili yöntemdir. yaklaşık her bir saat dilimine adaptasyonun bir günde olduğu göz önüne alınırsa türkiye’den amerika’ya yapılacak seyahatlerde amerika saatine uyum için bir hafta geçmesi gerekecektir. dolayısı ile bir haftadan kısa sürecek seyahatlerde türkiye saatine göre davranmak ve uyku saatlerini değiştirmemek en doğru yöntemdir.

eğer seyahat daha uzun sürecekse biran önce adapte olabilmek amacıyla adaptasyona seyahat öncesinde başlamak önerilmektedir. bu adaptasyon batıya doğru yolculuklarda hergün bir saat erken yatıp erken kalkmak, doğuya doğru yolculuklarda ise hergün bir saat geç yatıp geç kalkma şeklinde olmalıdır.

erken adaptasyon, özellikle gidilecek ülkede daha verimli olmak amaçlanıyorsa , örneğin sportif karşılaşmalara, yoğun toplantı ve görüşmelere katılma planlanıyorsa mutlaka uygulanmalıdır. "jet lag" etkisi nedeniyle bazı seyahatlere birkaç gün önce başlayıp, varılan ülkeye adapte olmak, sonrasında yarışma ve görüşmelere katılmak da öneriler arasındadır.

özel olarak aydınlatılmış odalarda yeni şartlara senkronizasyonun hızlandırılması, özellikle uçuş ekibi gibi sık seyahat edenler için zaman zaman başvurulan, ancak oldukça komplike ve pahalı bir yöntemdir.


uykum.com
prof. dr. hakan kaynak