imadeddin zengi

musul atabegliğinin kurucusu. babası büyük selçuklu devletinin halep vâlisi aksungur?dur. babasının ölümünde yedi yaşında bir çocuk olan zengî, kür-boğa, mûsâ et-türkmânî, çökürmüş, çavlı, mevdûd ve aksungur porsukî gibi emirler tarafından eğitilip yetiştirildi.

1111 ve 1113 senelerinde emîr mevdûd’un haçlılar üzerine tertip ettiği seferlere katıldı. taberiye muhâsarasında büyük bir kahramanlık göstererek mevdûd?un itimâdını kazandı. mevdûd?un ölümünden sonra musul’a tâyin olunan aksungur porsukî tarafından, aşağı irak bölgesinde selçuklu hâkimiyetini tesis için vâsıt’a gönderildi. abbâsî halîfesi el-müsterşid-billah?a karşı isyân eden hille emîri dübeys bin sadaka’nın kuvvetlerini bozguna uğrattı. bu başarısı üzerine vâsıt ve basra kendisine ıktâ olarak verildi. irak selçuklu sultânı mahmûd 1118-1131 yılında imâdeddîn zengî’yi oğlu alparslan?ın atabegliği vazîfesi ile berâber musul vâliliğine tâyin etti (1127). atabeg zengî, aynı yıl halep’i aldı.

bu sırada haçlılar, akdeniz’in sûriye sâhilini tamâmen ele geçirmişlerdi. şam’dan, rakka ve rahbe’ye uzanan yoldan başka bütün ticârî yollar kesilmişti. haçlılar ile uzun yıllar mücâdele eden dımaşk atabeği tuğtegin’in ölümü, müslümanları büyük bir liderden mahrum bırakmıştı. bu boşluğu doldurmak isteyen atabeg imâdeddîn zengî, haçlıların elindeki barin kalesi üzerine yürüdü. yardıma gelen kudüs kralı fulk’u ağır bir yenilgiye uğrattı. trablus kontu raymond ve birçok şövalyeyi esir aldı. durumun ümitsizliğini gören barin kalesi müdâfîleri kaleyi teslim ettiler. zengî’nin bu faaliyetleri üzerine bizans imparatoru ikinci yohannes, antakya önlerine kadar geldi. bölgedeki haçlı kuvvetleriyle birleşerek buzaa, kefertab ve esarib kalelerini zaptetti. ancak halep ve şeyzer kalelerini kuşatmalarından bir netîce elde edemediler. bu sırada haçlı komutanlarıyla anlaşmazlığa düşen bizans imparatoru, suriye?den çekildi. bu fırsatı kaçırmayan atabeg zengî, antakya kontluğu topraklarına girerek kaybettiği yerleri tekrar kazandı.

kuzey irak, sûriye ve el-cezîre bölgelerini fetheden musul atabegi, 1140 yılında irak selçuklu sultânı mes’ûd’un emri üzerine haçlıların elindeki urfa üzerine yürüdü. üç piskopos tarafından korunan ve haçlılar için fevkalâde önemli olan bu kaleyi kısa bir sürede fethettikten sonra, komutanlarından ali küçük’ü buraya vâli tâyin etti. ondan şehri îmâr etmesini ve herkese adâletli davranmasını emretti. 1146 yılında caber kalesini kuşatan imâdeddîn zengî, 14 eylül gecesi kendi hizmetkârları tarafından uyurken öldürüldü. rakka’da, sıffin şehitleri yanına defnedildi.

imâdeddîn zengî, idârî işlerde titiz, siyâsî ve askerî kâbiliyeti yüksek bir zâttı. haçlılarla yılmak bilmeyen mücâdelesi, barin ve urfayı fethetmesi ile müslümanların büyük bir kahramanı oldu. bu, haçlıların bölgede ilk mağlubiyetiydi. musul ve halep’te kurduğu hânedânın, halep’teki kolu eyyûbîlerin hâkimiyetini kabul etmesine, musul’daki kolu da moğolların istilâsına kadar devam etti.