hocalı katliamı

dağlık karabağ bölgesinin en önemli tepelerinden birisinde olan hocalı kasabası ermeni güçleri için önemli bir askerî hedef niteliği taşımaktaydı. kasaba hankendi’le ağdam’ı bağlayan yolun üzerinde bulunup bölgenin tek havalimanı için üs konumundaydı. human rights watch’ın raporuna göre hocalı kasabası hankendi’ni top ateşine tutan azerbaycan silahlı kuvvetleri tarafından üs olarak kullanıldığı için ermeni kuvvetler tarafından top ateşine tutulmaktaydı.
aralık 1991’de hankendi çevresinde yerleşen ve azerilerin yaşadığı kerkicahan kasabasının alınmasından sonra, hocalı kasabası tamamen ermeni ablukasında kaldı. 30 ekim’den itibaren karayoluyla ulaşım kapanmış ve tek ulaşım vasıtası olarak helikopter kalmıştı. 20 kasım 1991’de hocavend semalarında mi-8 helikopterin ermeni kuvvetler tarafından vurulması ve sonuçda birkaç azerbaycan devlet resmileri, rus ve kazak gözlemciler dahil 20 kişinin ölümünden sonra, hava ulaşımı da kesilmişti. işgalden önce 1991-1992 kış aylarında hocalı sürekli olarak bombalanmıştır. hocalıdan çıkmış mültecilerin insan hakları izleme örgütü’ne söylediklerine göre, bazı durumlarda bombardımanlar açıkca sivil hedeflere karşı yönlendirilmiştir. saldırı öncesi, birkaç aydır kasaba elektrik ve gazdan yoksundu.

936 km2’lik alana sahip, savaşdan önce 2.605 aileden ibaret 11.356 kişinin yaşadığı hocalı kasabası 26 şubat 1992 tarihinde yağmaya maruz kalmış ve kasaba tamamen yok edilmiştir. uzun süre cesetlerin alınması bile mümkün olmadı. kasaba alef hacıyev komutasındaki yaklaşık 160 hafif silahlı kişiden oluşan özel polis gücü (omon) birlikleri tarafından savunulmaktaydı. ilaveten 200 kişilik savunma kuvvveti mevcuttu.


ermeni güçleri 1992 yılının 25 şubatı 26 şubat’ta bağlayan gecede bölgedeki 366. alayın da desteği ile önce giriş ve çıkışını kapadığı hocalı kasabasında, azeri resmî kaynaklarına göre, 83 çocuk, 106 kadın ve 70’den fazla yaşlı dahil olmak üzere toplam 613 sakin öldürülmüş, toplam 487 kişi ağır yaralanmıştır. 1275 kişi ise rehin alınmış ve 150 kişi ise kaybolmuştur. cesetler üzerinde yapılan incelemelerde cesetlerin birçoğunun yakıldığı, gözlerinin oyulduğu, başları kesildiği görülmüştür. hamile kadınlar ve çocukların da maruz kaldığı tespit edilmiştir.

eski asala eylemcilerinden monte melkonyan, hocalıya yakın bölgede ermeni askeri birliklere komutanlık yapmış ve katliamdan bir gün sonra hocalı çevresinde gördüklerini günlüğünde anlatmıştır. melkonyan’ın olümünden sonra, markar melkonyan kardeşinin günlüğünü benim kadeşimin yolu (my brother’s road) başlığıyla abd’de çikardığı kitapta hocalı katliamını şöyle tasvir ediyor:

bir gece önce akşam 11 civarında, 2.000 ermeni savaşçısı, hocalı’nın üç tarafındaki yüksekliklerden ilerleyerek, kasaba sakinlerini doğudakı açılışa doğru sıkıştırmışlar. 26 şubat sabahına kadar mülteciler dağlık karabağın doğu yüksekliklerine ulaşmış ve aşağıdakı azeri kenti olan ağdam’a doğru inmeye başlamışlar. burdaki tepeciklerde yerleşen sivilleri güvenli arazide takip eden dağlık karabağ askerleri onlara ulaşmışlar. mülteci kadın reise aslanova insan hakları izleme örgütüne verdiği açıklamada "onlar sürekli ateş ediyorlardı" diye konuşmuştu. arabo’nun savaşçıları daha sonra uzun zaman kalçalarında taşıdıkları bıçakları kınlarından çıkarakak bıçaklamaya başlamışlar. şu anda yalnız kuru çimenden esen rüzgarın sesi ıslık çalıyordu, ve ceset kokusunu uçurması için bu rüzgar henüz erkendi. monte üzerinde kadınların ve çocukların kırılmış kuklalar gibi saçıldığı çimene eğilerek "disiplin yok" diye fısıldadı. o bu günün önemini anlıyordu: bu gün sumgayıt pogromunun dördüncü yıldönümüne yaklaşıyordu. hocalı stratejik bir amaç olmasından başka aynı zamanda bir öç alma eylemiydi.


bugünkü ermenistan cumhurbaşkanı ve savaş süresinde karabağ’da ermeni güçlerine kumandanlık yapmış serj sarkisyan’ın ingiliz araştırmacısı ve yazarı thomas de waal’a söylediklerine göre:

hocalıdan önce, azerbaycanlılar bizim şaka yaptığımızı sanıyordu, ermenilerin sivil topluma karşı el kaldırmayacaklarını sanıyorlardı. biz bunu [stereotipi] kırmayı başardık. ve olay işte bu.



uluslararası tepki

insan hakları izleme örgütü olayı dağlık karabağ savaşı içerisinde yapılan en büyük katliam olarak nitelemiştir. azerbaycan parlamentosu 1994’te hocalı’da yaşanan katliamı "soykırım" olduğunu ilan etti.

avrupa konseyi parlamenterler meclisi’nin 30 üyesi (12 türkiye, 8 azerbaycan, 3 birleşik krallık, 2 arnavutluk, 1 bulgaristan, 1 lüksemburg, 1 yugoslavya federal cumhuriyeti, 1 makedonya cumhuriyeti, 1 norveç, 1 polonya) tarafından imzalanan, ermenistan tüm hocalıları öldürdüler ve tüm şehri harap ettiler ifadesinin de yer alan ve 19. yüzyılın başlarından beri ermenistan tarafından azerilere karşı işlenen soykırım olarak tanınmaya adım atılması gerektiğini bütün parlamento üyelere söyleyen 324 nolu bildiri yayımladı.

2009’un şubat ayında kaliforniya eyalet alt senatosu’nun üyesi felipe fuentes, azerbaycan cumhurbaşkanı ilham aliyev’e yazdığı mektupda hocalı olaylarını azeri katliamı şeklinde nitelendirerek, kurbanların ailelerine başsağlığını sunmuştur.

meksika senatosu, 2011’de hocalı olaylarını soykırım olarak tanımıştır.

soykırım olarak tanımlayan ülke ve kuruluşlar:
azerbaycan
meksika
pakistan

51 ülkenin parlamenterlerinden oluşan "islam işbirliği teşkilatı parlamentolar birliği" olayları soykırım olarak tanımıştır.



anıtlar

yurt dışında hocalı katliamı anısına anıtlar inşaa edilmeye başlandı.
bu anıtların ilki hollanda’nın başkenti lahey (den haag), kentinde dikildi.

türkiye’de ilk hocalı katliamı anısına anıt başkent ankara’nın keçiören belediyesi tarafından 2005 yılında dikildi.

2008 yılında macaristan’ın başkenti budapeşte’de hocalı katliamı anısına anıt inşa edildi.

2009 yılında ankara ili’nin beypazarı ilçe merkezinde hocalı katliamı anısına anıt inşa edildi.

2011 yılında 26 subat hocalı katliamı yıldönümünde isparta belediye başkanı yusuf ziya günaydın, dağlık karabağ ve hocalı’daki katliamı unutturmamak için isparta’da hocalı katliamı anısına anıt inşa etme kara aldı.

2011 yılında 26 şubat hocalı katliamı yıldönümünde ankara ili’nin kızılcahamam ilçe merkezinde, kızılcahamam belediyesi tarafından hocalı katliamı anısına anıt inşa edilme kararı alındı.

kaynak:tr.wikipedia.org