henry cavendish

henry cavendish (1731-1810)

cavendish annesi ve babasi tarfindan koklu ailelerden geliyordu. buyuk babalari devonshire duku ile kent duku idi. annesi 1733’te, cavendish’in kardesi frederick’i dunya’ya getirdikten sonra oldu. cavendih 1742’de londra yakinindaki hackney ilahiyat okuluna girdi. 1749-53 arasinda cambridge universitesine bagli peterhouse college’a devam ettiyse de sanildigina gore ingiltere kilisesine bagllilik sozu vermekten kacindigi icin burayi bitiremedi.

avrupa’da ciktigi geziden dondukten sonra babasinin 1783’teki olumune degin londra’da onunla birlikte yasadi. cavendish calismalarina babasina yardimci olarak basladi ve elektrik uzerindeki tum arastirmalari, kimyasal arastirmalarinin bir bolumunu bu donemde yapti. cavendish 40 yasinda kendisine miras kalan bir servet sonucu birdenbire zengin oldu. cagdasi fransiz bilim adami jean-baptiste biot’un deyisiyle bu onu hem tum bilginlerin en zengini hem buyuk olasilikla tum zenginlerin en bilgini durumuna getirdi.
cavendish az rastlanan bir bilimsel yetenege sahipti. buna karsin calismalari fazla yayginlik kazanamadi. bunun bir nedeni 1760 ’ta royal society’ ye uye olmasina ve 1803’te fransiz enstutusune secilen sekiz yabancinin arasina alinarak onurlandirilmasina karsin, aslinda toplumda un kazanmaya tepeden bakmasiydi. 1766’da cesitli gazlarin elde edilmesine iliskin uc bolumluk makalelesinden baslayarak yayimlamak amaciyla yazdiklari olduysada pekcok tamamlanmis arastirmasinin ayrintilarini yayimlamadi.
cavendish, elektrik yuklu iki cismin arasindaki kuvvetin, aralarindaki uzakligin karesiyle ters orantili oldugunu bulmustu. eloktrostatigin bu temel yasasi daha sonra fransiz fizikci c.a. coulomb tarafindan ortaya konmus ve onun adini almistir. cavendish bir sigacin(kondansator) sigasinin sigaci olusturan levhalarin arasina yerlestirilen maddenin cinsine bagli oldugunu da michael faraday’dan once gosterdi. matemetikte cok iyi bilinen ama, o gune degin elektrik deneylerine iliskin olarak hic kullanilmayan potansiyel kavramini ozgurce kullandi. cavendish potansiyel kavramina dayanarak iyi bir iletkenin yuzeyindeki butun noktalarin ortak bir referans noktasina(yer) gore ayni potansiyele sahip olduklari gorusunu gelistirdi. degisik iletkenlerle yaptigi bir dizi deney sonucunda, iletkenin uclari arasindaki potansiyel farkinin, icinden gecen akimla dogru orantili oldugunu bularak bu alanda da alman fizikci george simon ohm’un 1827’de ortaya koydugu yasayi daha once bulmus oldu.
cavendish’in bu son bulusu ilginc ve onemlidir. cunku cavendish elektrik akimini olcme olanagina sahip bulunmadigindan kendi vucudunu olcu araci olarak kullaniyor, akim siddetini kestirebilmek icin elektrotlarin uclarini elleriyle tutarak, elektrik sokunu parmaklarinda mi bileklerine kadar mi, yoksa dirseklerine kadar mi duyduguna bakiyordu. yuz yil kadar sonra, cavendish’in defterleri ve el yazisi notlari bulununca, butun bu arastirmalar iskocya’li buyuk matematiksel fizikci james clerk maxwell tarafindan yinelendi.
cavendish 78 yasindayken ve buyuk olasilikla yasami boyunca yakalandigi ilk hastaligin sonucunda oldu.

kaynak : ana britannica