ephesos

ephesos, unlu antik kent efes’in eski adidir.

madem ben bir arkeolog’um o halde ephesos hakkindaki malumatimizi da sozlukle paylasalim degil mi?

bir yunan tarihcisi olan strabon’a gore ephesos’a ilk yerlesen halklarin isimleri karyalilar ve lelegyalilardir. anadolu’da hitit devletinin yikilmasindan sonra yunanistan’da yasayan akhalilar anadolu’ya goc ettiler. anadolu’ya goc eden akhalilarin buyuk bir kismi bugun efes adiyla bilinen yere yerlesip ephesos kentini kurdular. daha sonra bu kente iyonyalilar hakim oldu ve uzun yuzyillar boyunca bu kentte hakimiyet surduler.

buyuk iskender m.o 334 yilinda persleri graunicus savasinda yenince, anadolu’da kendini iyice hissettirdi. ve yaptigi ilk islerden biri olarak efes’e girmek, buradaki yasayanlari pers zulmunden kurtarmak ve oradaki artemis tapinagina yukluce bir bagis yapmak oldu. bu olaydan sonra efes tam anlamiyla bir patlama yasadi ekonomik anlamda.

buyuk iskender 33 yasinda babil’de olunce onun generallerinden lysimachus efes kentinin yerini biraz degistirdi, cunku kentte sitma salgini vardi ve bugunku yere yani panayir dagi ve bulbul dagi arasindaki yere yerlestirdi efeslileri. bu olaydan sonra efes kenti o zamanin onemli ticaret yollari arasinda bir kavsak haline geldi.

bu olaydan sonra artik efes tam anlamiyla bir megakent haline geldi. helenistik donemin en populer kenti oldu. artemis tapinagi o donemin en onemli ziyaret merkezi oldu.

romalilar efes’i m.o 2. yuzyilda zaptettiler. octavianus donemi efes icin bir zenginlik donemidir. antonius pius efes’e "anadolu’daki en buyuk metropol" sanini verdi. marcus aurelius artemis tapinagini restore ettirdi. hristiyanligin yayilmasiyla birlikte anadoludaki 7 onemli kilisenin oldugu kentlerden biri oldu.

simdi gelelim bu kentteki onemli yapilara:

kentte artemis tapinaginin cok buyuk bir onemi vardir. ion duzeninde yapilan bu tapinak defalarca yagmalanmistir. bu tapinak bir mimari harikasidir ve o donemde dunyanin 7 harikasindan biri olarak kabul ediliyordu. tanrica artemis’e adanan bu tapianak hristiyanligin etkisiyle onemini kaybetti.

celsus kutuphanesi efes’teki en dikkat ceken yapilardan biridir. roma doneminde insa edilmistir. bu kutuphane julius celsus adina yapilmistir. bu kutuphanedeki en onemli ozellik roma insaat teknigi ve mimari teknigi kullanilmasidir.

hadrian tapinagi efes’te onemli yapidir. bu tapinagin on tarafinda 4 tane korinth duzeninde sutun vardir. buna ek olarak cesitli kabartmalar ve kader tanricasi tyhkhe’nin basinin bulundugu bir kabartmayi gorebiliriz.

kentte liman hamamlari ve gymnasiumlar dikkat ceken onemli yapilardir. buralarda halkin banyo ve spor ihtiyaci karsilanirdi. bu yapilarin ismi skolastika hamami ve liman hamamidir.

kentte ayrica bir genelev vardir. bu genelevde ozellikle temizlige cok onem verilirdi.

efes’te 2 adet tiyaro vardir. buyuk tiyatro 24,000 kisi kapasitelidir ve son derece gorkemli bir tiyatrodor. roma stili tiyatrodur. diger kucuk tiyatro ya da odeon ise genellikle konsul tolantilari icin insa edilmistir.

kentte bir adet stadyum yer almaktadir ve imparator nero zamaninda yapilmistir.

domitian tapinagi kentteki en onemli tapinaklardan biridir. pseudo dipteral tarzda insa edilmistir.

trajan cesmesi kentin su ihtiyacini karsilayan onemli cesmeleden biriydi ve burada imparator trajan’in bir heykeli vardi. 2 katli bir cesmedir.

efes’teki agora da muhtesemdir. 160 metre uzunlugunda ve 56 metre eninde bir agoradir ve marcus antonius zamaninda insa edilmis olup kentin pazar yeri ihtiyacini karsiliyordu.

kentte dikkat ceken onemli bir yapi daha dogrusu yapilar, teras evleridir. bulbul dagi eteklerine konumlanmis olan bu evlerde o zamanin elit kesim tabakasi yasiyordu ve bu evler o zamanki ev hayati hakkinda bilgi vermektedir.

serapis tapinagi efes’teki onemli yapilardan biridir. misir tanrilarindan serapis adina yapilmistir bu tapinak ve dogu stilinde bir tapinaktir.

curetler caddesi kentin en onemli caddesi olup mermer bir caddedir.

sonuc olarak efes ozellikle helenistik ve erken roma doneminde anadolu’nun en gozde kenti olmustur.