aristoteles

aristoteles(io 384-io 322)

aristoteles’in babasi nikomakhos, buyuk iskender’in buyukbabasi makedonya krali iii. amyntas’in saray hekimiydi. genc aristoteles boylece tibbin oncusu hipokrates’e degin geri giden ve tibbin kurucusu saglik tanrisi asklepios’tan kaynaklanan uzun bir dogabilim gelenegi icnde yetisti. dusunsel gelisimi icinde dogal olaylarin gozlemlenmesine verdigi onem ve atina’da kendi kurdugu okulda(lykeion) hekimlik egitiminin yar almasi onun gencliginde agir bir egitimden gectigini gosterir babasi olunce aristoteles io 367’de henuz 17 yasindayken platon’un atina’daki akademia’sina gonderildi. orada 20 yil platon ile birlikte felsefe dialoglarinda bulundu. io 347/348 ’de platon’un olmesi uzerine akademia’nin basina yegeni speusippos gecti. aristoteles’de bazi arastirmacilara gore bu goreve atanmadigi icin, bazilarina gorede o siralarda makedonya’ya karsi bir siyasal havanin egemen olmasindan dolayi atina’dan ayrildi.
dusunsel gelisiminin ikinci doneminde aristoteles arkadasi khalkedonlu ksenokrates ve sonraki belli basli izleyicilerden erosos’lu theophrastos ile birlikte o siralarda yeni kurulmakta olan assos kentinde(bugun bati anadolu’da behramkale) yeni bir akademi olusturdu. burada hukumdar hermeias’in ogretmeni ve onun yegeni ve evlatligi pythias ile evlendi. pythias bir kiz cocuk dogurduktan sonra olunce , aristoteles herpyllis ile evlendi. aristoteles assos’da mutlu gecirdigi anlasilan uc yildan sonra yakindaki lesbos(midilli) adasinin baskenti mytilene’ye yerlesti. ve orada adanin yerlisi olan ogrencisi theophrastos ile birlikte akedemia’ya benzer bir felsefe cevresi kurdu. dogabilim arastirmalarina daldi. dusunsel gelismesi icinde astronomi ve buna bagli kuramsal calismalardan ayrilarak yeryuzune ozelliklede biyolojiye ilgi duymasi bu doneme rastlar.
io 343-342’de makedonyali ii. philiphos, aristoteles’ i pella’daki baskentine 13 yasindaki oglu iskender’e ogretmenlik etmeye cagirdi. uc yil kadar suren bu egtimde aristoteles, iskender’e agirlikla homeros’u tiyatroya dayali sanati ve ayrica politikayi konu alan bir ogrenim programi uyguladi. siyasete olan ilgiside bu donemde yogunlasti. ama iskender’in siyasal goruslerinin aristoteles’inkilerden cok fazla etkilendigi soylenemez. ayrica iskender’in kurdugu buyuk imparatorluk dusunsel olarak aristoteles’in kent devleti(polis) anlayisini temel alan siyaset gorusune uygun degildir.
io 339’da dogum yeri olan stagiros’a donen aristoteles, io 335’te yeniden atina’ya gitti. bu sirada speusippos olmus,akademia bassiz kalmisti. ama akademia’lilar aristoteles yerine ksenokrates’i baskan secince o da kent disinda apollon lykeion’a adanan kutsal koruluk icinde bazi binalar kiralayarak, kendi okulunu kurdu.
io 323’te buyuk iskender olunce atina’da makedonya’ya karsi egilimler yeniden ortaya cikti. ve aristoteles 20 yil once yazdigi bir siir nedeniyle en buyuk suc sayilan dinsizlikten yargilandi. suclu bulunacagi kesinlik kazaninca izleyicileriyle birlikte atina’nin kuzeyindeki eurips bogazinda, khalkis’e gitti. aristoteles bir yil sonra bir mide rahatsizligndan oldu.
aristoteles oteki bilimler icin bir alet olarak gordugu mantik biliminin kurucusu kabul edilir. aristoteles mantigi, insani ayirt eden en onemli yaninin dil oldugu, us(logos) sahibi olmasinin, soz edebilen bir varlik olmasina dayandigi gorusunden yola cikar. boylece mantik aristoteles’in kendi kullandigi terimle cozumlemedir. aristotelis’in mantik bilimi ile birlikte felsefe tarihine en ozgun katkisini olusturan metafizik aslinda kendi kullandigi bir ad degildir. bu bigi dali aristoteles’e gore varligi varlik olarak ele alan ve onun ne ligini arastiran felsefe dalidir. aristoteles bu bilgi dalinin tek ozgur bilim oldugunu cunku kendinden baska bir amaci bulunmadigini soyler, bunu insanin dogal olarak merak gudusunun urunu oldugunu vurgular. bilimleri turleri acisindan siniflandiran aristoteles temelde uc kuramsal bilimden soz eder. metafizik, matematik ve fizik. bunlarin disinda pratik bilimler, belli bir amac icin islenen bilimler vardir. bunlarda tutum ve eylemleri konu edinen etik ve politika ile uretime yonelik yapilmis ve yazilmis sanatlarin bilimleridir. varligin surekli ve bitmeyen bir evren icinde ne’ligini ve cesitliligni ele alan aristoteles butun varliklarin ve degisimlerinin mantiksal olarak geriye goturulmesi biciminde gelistirdigi "neden" gorusuyle bunlarin en son nedeni olarak bir hareket etmeyen hareket ettirici ve "ilk neden" dusuncesine ulasir. bu kavram ve ona ulasan usavurma zinciri, sonralari hem hiristiyan hem musluman dusunurlerce tanrinin varliginin kaniti olarak kullanilmistir.

kaynak : ana britannica