feza gürsey

feza gursey (1921-1992)

1940’ta galatasaray lisesini bitiren gursey 1940-44 arasinda istanbul universitesi fen fakultesinde (iuff) fizik ogrenimi gordu. daha sonra ingiltere’ye gitti ve 1950’de londra universite’sine bagli imparatorluk bilim ve teknoloji yuksek okulu’nda doktora calismasini tamamlayarak turkiye’ye dondu.

1951’de iuff’ye genel fizik asistani olarak giren gursey, 1957’de abd’ye giderek brookhaven ulusal laboratuvari’nda ve 1958-60 arasinda princeton universite si’nde arastirmalar yapti.1960-61 yillarinda konuk yardimci profesor olarak columbia universite’ sinde dersler verdi. ve daha sonra turkiye’ye donerek 1961’de orta dogu teknik universitesi’nin(o.d.t.u) teorik fizik bolumu’ nde profesor oldu. 1963’te yeniden abd’ye giden gursey 1963-67 arasinda yuksek arastirma enstutusu’nde ve yale universite’sinde konuk profesor olarak dersler verdi. 1974’te o.d.t.u’den ayrilarak yale universitesi’ne gecti. ve 1977’de josiah willard gibbs adina kurulan kursunun profesorlugune atandi.
feza gursey kuramsal fizik alnindaki calismalarini atom cekirdegini olusturan parcaciklar arasindaki temel etkilesmelerin ve bu parcaciklarin ic yapisinin incelenmesi uzerinde yogunlastirdi. temel parcaciklarin spinlerini inceledi. 1960’ta su(2) x su(2) bakisim grubunun lineer olmayan gosterimlerini gelistirdi. 1964’te italyan fizikci radicati ile birlikte calisarak, cekirdek kuvetlerinin, spin ve izospinin yanisira gell-mann ve neeman’in onerdigi su(3) grubunda etkin olan acayiplik’ten de bagimsiz oldugunu ifade eden su(6) bakisim grubunu ortaya atti. 1974-76 arasinda m.gunaydin ile birlikte yaptigi calismalarda o gune degin fizikte bulunmayacagi sanilan ayricalikli gruplarin belirleyebilecegi bakisimlari arastiran gursey, kromodinamik ve elektromagnetik etkilesme yapan renkli kuvarklar ile zayif(suresi 10 saniyeden uzun) ve elektromagnetik etkilesme yapan elektron, muon ve notrinolar gibi leptonlari biraraya toplayan bilesik bir e6 grubunun icerdigi oktonyon cebrinin renk dinamigiyle ilgisi oldugunu gosterdi. 1976’da da bu grubun bir bilesik grup olabilecegini onerdi. gursey’in bu calismalari 1968’de tubitak bilim odulu, 1977’de oppenheimer odulu,1979’da einstein madalya’si, 1981’de new york akademisi’nin morrison odulu, ayni yil istanbul universitesi’nin madalyasi ve onur doktorlugu unvanini ve 1987’de grup kurami vakfinin wigner madalyasiyla odullendirilmistir. 1992 yilina kadar kaldigi yale’de isgal ettigi kursuyu ise gibbs, onsager ve lamb gibi nobel odullu kisilerle paylasiyordu. ancak gursey, yine de sik araliklarla turkiye’ye donuyor ve buradaki bilimsel aktivitelerinden vazgecmemekte direniyordu.
"turkiye’ye gelislerinde cesitli universitelerde seminerler veriyordu. nisan’da vefat etti; ondan onceki aralik’ta turkiye’deydi. odtu’de, bilkent’te, edirne’de seminerler verdi. yani o kotu hastaligina ragmen, olmeden dort ay once buralarda gezdi. olecegini biliyordu. bunun icin de kafasindaki butun problemleri tamamlamak ihtiyaci icerisindeydi. bir ara konusurken ’bu yil on tane yayin yapabildim,’ dedi. bu feza’nin tavri degildi. ortalama yilda dort-bes yayin yapardi; problemlerini, biten yayinlarini senelere dagitirdi," diye anlatiyor prof gurses.



kaynak : ana britannica