michael faraday

michael faraday (1791-1867)

fraday’in babasi ingiltere’nin kuzeyinden 1791 basinda newington koyune is aramak amaciyla gelmis bir demirci idi. annesi faraday’in zorluklarla dolu cocukluk doneminde ona duygusal yonden buyuk destek olmus, sakin ve akilli bir koylu kadindi.babalari cogu zaman hasta olan ve is bulmakta zorluk ceken faraday ve uc kardesinin cocuklugu yari ac yari tok gecti.

aile sandemancilar adli kucuk bir hiristiyan tarikatinin uyesiydi. faraday yasami boyunca bu inanctan guc almis, dogayi algilama ve yorumlamada bu inancin etkisi altinda kalmistir.
faraday cok yetersiz bir egitim gordu. butun egitimi kilisenin pazar okulu’nda ogrendigi okuma yazma ve biraz hesaptan ibaretti. kucuk yasta gazete dagiticisi olarak calismaya basladi. 14 yasinda ciftci ciragi oldu. ciltlenmek uzere getirilen kitaplari okuyarak bilgisini genisletmeye basladi. encyclopedia brtanica’nin ucuncu baskisindaki elektrik maddesinden ozellikle etkilendi. eski siseler ve hurda parcalardan yaptigi basit bir elektrostatik uretecten yararlanarak deneyler yapmaya basladi. gene kendi yaptigi zayif bir volta pilini kullanarak elektrokimya deneyleri gerceklestrdi.
londra’daki kraliyet enstutusu’nde sir humphrey davy tarafindan verilen kimya konferanslari icin bir bilet elde etmesi faraday’in yasaminda donum noktasi oldu. konferanslarda tutdugu notlari ciltleyerek is isteyen bir mektupla birlikte davy’ye gonderdi. bir sure sonra laboratuvara yardimci olarak giren faraday, kimyayi caginin en buyuk deneysel kimyacilarindan biri olan davy’nin yaninda ogrenmek firsatini elde etmis oldu. 1820’de faraday, davy’nin yanindan yardimcilik gorevinden ayrildi.
hans christian orsted, 1820’de bir telden gecen elektrik akiminin tel cevresinde bir magnetik alan olusturdugunu bulmustu. fransiz fizikci andre marie ampere tel cevresinde olusan magnetik kuvvetin dairesel oldugunu gercektede tel cevresinde bir magnetik silindir olustugunu gosterdi. ve bu bulusun onemini ilk kavrayan faraday oldu. soyutlanmis bir magnetik kutup elde edilebilir ve akim tasiyan bir telin yakinina konursa telin cevresinde surekli olarak bir donme hareketi yapmasi gerekecekti. faraday ustun yetenegi ve deneysel calismadaki ustaligiyla bu gorusu dogrulayan bir aygit yapmayi basardi. elektrik enerjisini mekanik enerjiye donusturen bu aygit ilk elektrik motoru idi.
faraday bu deneyleri gerceklestrip sonuclarini bilim dunyasina sunarken elektrigin farkli bicimlerde ortaya cikan turlerinin niteligi konusunda kuskular belirdi. elektrikli yilan baliginin ve oteki elektrikli baliklarin saldigi, bir elektrostatik uretecin verdigi bir pilden yada elektromagnetik uretecten elde edilen elektrik akiskanlari birbirinin ayni miydi? yoksa bunlar farkli yasalara uyan farkli akiskanlar miydi? faraday arastirmalarini derinlestirince iki onemli bulus gerceklestirdi. elektriksel kuvvet kimyasal molekulleri, o gune degin sanildigi gibi uzaktan etkileyerek ayristirmiyordu, molekullerin ayrismasi iletken bir sivi ortamdan akim gecmesiyle ortaya cikiyordu. bu akim bir pilin kutuplarindan gelsede, yada ornegin havaya bosaliyor olsada boyleydi. ikinci olarak ayrisan madde miktari cozeltiden gecen elektrik miktarina dorudan bagimliydi. bu bulgular faraday ’i yeni bir elektrokimya kurami olusturmaya yoneltti. buna gore elektriksel kuvvet, molekulleri bir gerilme durumuna sokuyordu.
1839’da elektrige iliskin yeni ve genel bir kuram gelistirdi. elektrik madde icinde gerilmeler olmasina yol acar. bu gerilmeler hizla ortadan kalkabiliyorsa gerilmenin ard arda ve periyodik bir bicimde hizla olusmasi bir dalga hareketi gibi madde icinde ilerler. boyle maddelere iletken adi verilir. yalitkanlar ise parcaciklarini yerlerinden koparmak icin cok yuksek degerde gerilmeler gerektiren maddelerdir.
sekiz yil boyunca araliksiz suren deneysel ve kuramsal calismalarin sonunda 1839’da sagligi bozulan faraday bunu izleyen alti yil boyunca yaratici bir etkinlik gosteremedi. arastirmalarina ancak 1845’te yeniden baslayabildi. 1855’ten sonra faraday’in zihinsel gucu azalmaya basladi.ara sira deneysel calismalar yaptigi oluyordu. kralice victoria bilime buyuk katkilarini goz onune alarak faraday’a hampton court’ta bir ev bagisladi.