menemen olayı

turkiye cumhuriyetinin 1925’te karsilastigi seyh sait isyanindan sonra tanik oldugu en onemli irtica olayidir.olayin elebasisi “mehdi” oldugunu iddia eden giritli mehmet (dervis mehmet) adinda naksibendi tarikatina bagli biriydi. 7 aralik’ta 6 muridiyle (samdan mehmet, sutcu mehmet emin, nalinci hasan, kucuk hasan) manisa’dan yola cikan dervis manisa’dan yola cikan dervis mehmet, 23 aralik sabahi, gun dogarken menemen’e girdi. belediye meydaninda cevresine topladigi yaklasik yuz kisiyle zikrederek seriat ilan etmeye kalkisti. meydandaki kalabaligin bir bolumu cagrisina uymus, bir bolumu ise seyirci kalmayi yeglemisti. silahli olan asiler bir mufrezenin basinda olaya mudahale eden yedek subay astegmen kubilay’i hemen ardindan da hasan ve sevki adindaki iki mahalle bekcisini oldurduler.olay, arkadan yetisen askeri birlikler tarafindan siddetle bastirildi. bu arada dervis mehmet de vuruldu. kacanlar yakalandi, iliskisi olanlar hakkinda hemen kovusturma baslatildi.27 aralik’ta, icisleri bakani sukru kaya ile ordu komutani fahrettin pasa (altay) istanbul’a giderek dolmabahce sarayi’nda cumhurbaskani gazi mustafa kemal’e olay hakkinda bilgi verdiler.mustafa kemal pasa, 28 aralik’ta orduya gonderdigi bassagligi mektubunda soyle diyordu:"murtecilerin (gericilerin) gosterdigi vahset karsisinda menemen’deki ahaliden bazilarinin alkisla tasvipkar bulunmalari butun cumhuriyetci ve vatanperverler icin utanilacak bir hadisedir."
31 aralik 1930’da toplanan bakanlar kurulu, menemen ilcesi ile manisa ve balikesir merkez ilcelerinde bir ay sure ile sikiyonetim ilan edilmesine karar verdi. sikiyonetim komutanligina 2. ordu kumandani fahrettin pasa (altay), divan-i harp reisligi’ne 1. kolordu komutan vekili muglali mustafa pasa atandi.
olay 1 ocak 1931’de denizli milletvekili mazhar mufit (kansu) ve arkadaslarinca verilen soru onergesiyle tbmm gundemine getirildi. soru onergesini basbakan ismet pasa (inonu) cevaplandirdi. daha sonra sikiyonetim ilanina iliskin onerge tartisildi ve oybirligiyle kabul edildi.7 ocak 1931’de cankaya’da, mustafa kemal pasa baskanliginda, basbakan ismet pasa, meclis baskani kazim pasa (ozalp), sikiyonetim komutani fahrettin pasa (altay), icisleri bakani sukru kaya ve milli savunma bakani zekai bey’in (apaydin) katildiklari bir toplanti yapildi ve menemen olayi butun yonleriyle ele alindi. olayin gerici nitelikte, duzenli ve siyasi oldugu gorusune varildi.sikiyonetim mahkemesi, 105 sanigi 15 ocak 1931’de yargilamaya basladi. durusmalar, 25 ocak’ta sona erdi ve 105 saniktan 37’si icin olum cezasi verildi. 6’sinin olum cezasi yas haddi nedeniyle 24 yil “idama bedel hapis cezasi”na cevrildi. diger saniklardan 20’sine bir yil, 14’une uc yil, 6’sina 15 yil, birine 12,5 yil hapis cezasi verildi, 27 sanik beraat etti.karar, 31 ocak 1931’de tbmm’ye sunuldu. ayni gun adalet komisyonu’nda gorusuldu. komisyon, 31 olum cezasindan 28’ini onayladi. 2 kisinin olum cezasini 2 yil hapis cezasina cevirdi. bir kisinin cezasi da, olmesi nedeniyle kalkti. tbmm genel kurulu, 2 subat 1931’de cezalari onayladi.olum cezalari 3 subat 1931’de yerine getirildi.