buenos aires

şehrin kuruluşu (1536–1541)
juan díaz de solís río de la plata’yı 1516 yılında keşfetti, fakat seferi bugünkü tigre yakınlarında kızılderililer tarafından uğradığı bir saldırı sonucunda kanlı bir şekilde bitti, öyle ki bu saldırı sırasında solís de hayatını kaybetmiştir.

buenos aires 2 şubat 1536 tarihinde pedro de mendoza tarafından puerto de nuestra señora santa maría del buen ayre (sevgili anamız güzel hava bakiresi meryem’in limanı) adıyla kurulmuştur. ismi, cagliari’nin virgen de bonaria’sına (güzel hava bakiresi) tapan papaz mendoza seçmiştir. başka bir rivayete göre ise isim río de la plata’daki havanın güzel oluşundan dolayı seçildiği yönündedir. mendoza’nın şehri kurduğu yer bugünkü san telmo bölgesinin bulunduğu yerdir.

mendoza’nın emrinde 16 gemiyle birlikte gelen 1. 600 adam vardı. yaz sonunda geldikleri için tahıl ekmek için çok geç bir dönemdi. yerli querandí kızılderilileri avcılık ve toplayıcılık yapıyorlardı ve ispanyollar tarafından mendoza’nın birliklerine yiyecek sağlamalaya zorlandılar. bunun üzerine onlar da sürekli olarak ispanyollara saldırdılar. mendoza’nın sömürgecileri 1541 yılında bölgeyi terk etmek zorunda kaldılar.


şehrin ikinci kuruluşu (1580–1776)
şehir 1580 yılında juan de garay tarafından ciudad de la santísima trinidad y puerto santa maría de los buenos aires (kutsal teslis’in şehri ve kutsal güzel hava bakiresi meryem’in limanı) adıyla tekrar kuruldu. bu sırada bugünkü arjantin sınırları içinde, hepsi kuzeybatı’da bulunan birçok şehir daha kuruldu. bunlardan en eskisi bugünkü arjantin’in kuzeydoğu’sunda bulunan santiago del estero’dur.

buenos aires kurulduğu ilk zamanlardan beri şehrin etrafındaki pampa bölgesinde beslenen hayvanlar ve ispanya ile yapılan ticaretle geçimini sağlamıştır. ama 17. ve 18. yüzyılda ispanyol yönetimi avrupa’ya gelecek bütün malların vergilendirilebilmesi için öncelikle peru’daki lima şehrine gönderilmesini zorunlu kıldı. malların yollanmasını zorlaştıran bu olay buenos airesli tüccarların ispanya’ya karşı hoşnutsuzluklarını gitgide arttırdı ve kaçakçılık günden güne arttı. ispanya kralı iii. karl otoritesinin gitgide azaldığını fark etti ve tahtta olduğu dönemde (1759-1788) önce ticari yaptırımları hafifletti ve en sonunda buenos aires’i serbest bir liman şehri olarak tanıdı.


río de la plata eyaleti’nin başkenti (1776-1810)
buenos aires nihayet 1776 yılında peru eyaleti’nden ayrılıp río de la plata eyaleti’nin başkenti oldu. şehrin nüfusu afrika’dan getirilen kölelerle birlikte büyük ölçüde arttı, 1778 - 1815 yılları arasında nüfusun hemen hemen üçte birini siyahlar oluşturuyordu.

ispanyolların birleşik krallık’a karşı fransızların müttefiki olarak girdiği sömürge savaşları sırasında general william carr beresford yönetimindeki ingiliz birlikleri iki gün süren bir savaş sonunda şehri işgal ettiler. şehir halkı ingilizlere karşı direndi ve santiago de liniers emrindeki yerel güçler 4 ağustos’da şehri tekrar ele geçirdiler. liniers bir ingiliz kuşatmasını daha başarıyla savuşturdu, bu da 7 haziran 1807 tarihinde general john whitelock’un kapitülasyonu ile sonuçlandı.

kuşatmaların ispanyol birliklerinin değil de, kızgın halkın direnmesi sonucu başarısızlığa uğraması milliyetçileri cesaretlendirdi. kral naili’ne cabildos abiertos adı verilen yerel birliklere gitgide artan tavizler verdirerek ülkenin bağımsızlığa giden yolunu da açmış oldular.


bağımsızlık ve rosas diktatörlüğü (1810-1880)
25 mayıs 1810 tarihinde buenos airesli silahlı güçler kral naili baltasar hidalgo de cisteros y la torre’yi şehirden attılar. 9 haziran 1816’da tucumán kongresi resmi olarak ’birleşik río de la plata eyaletleri’nin bağımsızlığını ilan etti. bağımsızlığın ilanından sonra buenos aires merkezli bir yönetimi savunan merkeziyetçiler ve eyaletlerin bağımsızlığından yana olan federalistler arasında tartışmalar yaşandı.

1829 yılında federalis juan manuel de rosas vali olarak buenos aires’te yönetimin başına geçti. mart 1835’te tekrar vali ve başkumandan seçildi. rosas’ın gücü zamanla inanılmaz derecede arttı ve bu onu bir diktatöre çevirdi. brezilya, uruguay ve don justo josé de urquiza’nın birliklerine karşı savaşırken öldüğü 1852 yılına kadar ülkeye hükmetti. rosas’ın ölümüyle şehir kapılarını avrupalı göçmenlere açtı.

buenos aires eyaleti 1853 yılında eyalet kongresine katılmayı reddetti ve arjantin’den ayrıldı. 1859 yılında ise 1853’te kurulan arjantin birliği’ne (federación argentina) katıldı.


arjantin’in başkenti (1880-1976)
buenos aires 1880 yılında julio argentino roca yönetiminde aynı ismi taşıyan eyaletten ayrılıp başkent ilan edildi. buenos aires 1890 yılında [[latin amerika]’daki en büyük ve en önemli şehir konumundaydı. yüzyıl başında nüfusu hemen hemen bir milyona yakındı.

1913 yılında avenida de mayo yönetiminde ilk metro hattı açıldı. buenos aires metrosu 1969 yılında meksiko city’de açılan metroya kadar latin amerika’daki ilk ve tek metro olarak hizmet verdi.

1919 yılında hipólito yrigoyen yönetimi sırasında askeri güç kullanılarak bastırılan bir işçi ayaklanması yaşandı. olaylar la semana trágica (trajik hafta) ismiyle tarihe geçti. 1930’lu yıllarda şehrin bugün can damarlarını oluşturan santa fe, córdoba ve corrientes caddeleri yapıldı. ikinci dünya savaşı’ndan itibaren şehir büyüyerek eski birçok varoşu sınırlarına dahil etti. bu tarihlerde arjantin nüfusunun hemen hemen üçte biri buenos aires’te yaşıyordu.


askeri diktatörlük rejimi (1976-1983)
1976 yılında isabel martínez de perón’un baştan indirilmesiyle arjantin’de askeri rejim başladı. bu rejim sırasında askeri rejime karşı çıkan ya da askeri hükümete karşı şüpheli yaklaşan on binlerce insan ortadan kayboldu.

1976 yılından 1983 yılına kadar süren askeri diktatörlüğün tutuklamaları ilk başladığında askeri diktatörlük rejimi sırasında kaybolan insanların anneleri plazo de mayo (mayıs meydanı)’ndaki başkanlık sarayı casa rosada’nın önünde toplanarak protesto gösterileri yapmaya başladılar.


tekrar demokratikleşme ve ekonomik atılım (1983-1998)
kaybedilen malvin savaşı’ndan sonra askeri rejimi sürdürmek imkânsızdı, böylece tekrar demokratik seçimler yapıldı. bu yeni dönemin ilk başkanı olarak raúl alfonsín seçildi. arjantin’de yeniden demokrasiye geçişle birlikte 1 arjantin pezosu 1 dolara eşdeğer olurken carlos menem başkanlığında yapılan neoliberal reformlar sonucunda arjantin ekonomisi büyük bir atılım gerçekleştirdi ve bu atılım sonucunda buenos aires şehrinde yapılanma büyük ölçüde arttı. özellikle retiro bölgesinde birçok yeni yüksek binalar inşa edildi.

17 mart 1992 tarihinde retiro bölgesinde israil konsolosluğuna bırakılan bir saatli bomba 29 kişinin ölmesine ve 242 kişinin yaralanmasına yol açtı. bu olayı 18 haziran 1994’te 85 kişinin ölmesine ve 300 kişinin yaralanmasına yol açan bir israil kurumuna yönelik bir saldırı yaşandı.amia (asociación mutual israelita argentina israil-arjantin birliği)’ya karşı düzenlenen bu saldırı hakkında yıllarca herhangi bir bilgi verilmedi, bu, her yıl saldırının yapıldığı gün, devlet kurumlarını konuya olan ilgisizliklerinden dolayı suçlayan protestolara yol açtı. 25 ekim 2006 tarihinde savcılık tarafından yayınlanan raporda olayın hizbullah tarafından gerçekleştirdiği iddia edildi; eski iran hükümetindeki sekiz kişi için uluslararası tutuklama kararı istendi. iki olay da şehirde büyük yaralar açtı ve yönetim binalarından sonra şehirde en iyi korunan binalar yahudi kurumları haline geldi. buenos aires 180. 000 ile latin amerika’daki en büyük yahudi nüfusuna sahip şehirdir.


arjantin krizi ve yavaşça düzelen ekonomik durum (1998’den günümüze)
buenos aires 1998 ve 2003 yılları arasında ekonomik bir kriz yaşayan arjantin’de çatışmalara varan büyük gösterilerin merkezi oldu, 19 ve 20 aralık 2001 tarihlerinde yapılan (ve cacerolazo adı verilen) protesto gösteriler sonucunda devlet başkanı fernando de la rúa’nın istifa etmiştir. bunun dışında 1999 yılından beridir şehrin önemli yollarını bloke eden piqueteros isimli direnişçiler vardır. bu direnişçiler 2003 yılından beridir milli anlamda da büyük bir güç faktörü haline geldiler.

31 aralık 2004 tarihinde şehirde bugüne kadar gerçekleşen en büyük kaza meydana geldi: república del cromañón adı verilen diskoda çıkan büyük bir yangında 190 kişi hayatını kaybetti. bu kazanın ardından devrin belediye başkanı aníbal ibarra yangın kontrollerinin eksikliğinden dolayı sorumlu tutulduğundan görevi ihmalden hakkında dava açıldı. 7 mart 2006 tarihinde arjantin temsilciler meclisi mahkemesi, iberra’nın görevden alınması ve belediye başkanlığı görevinin vekili jorge telerman’a devredilmesine karar verdi.


nüfus
1833 yılında buenos aires’in nüfusu hemen hemen 60. 000 civarındaydı, bu rakam 1869’da 180. 000’e yükseldi. 1890 yılına gelindiğinde buenos aires 661. 000 kişilik nüfusuyla latin amerika’nın en büyük ve en önemli şehri konumuna gelmişti. avrupa’dan sürekli göçmen alması sonucu 1914 yılında 1, 6 milyona yükselen nüfus 2001 yılına gelindiğinde neredeyse 2, 8 milyona yükselmişti.

şehir merkezi ve varoşlarının toplam nüfusu 11, 5 milyondur. gran buenos aires bu nüfusuyla arjantin’in en büyük metropolü ve são paolo’nun ardından güney amerika’nın ikinci en büyük şehridir. nüfusun çoğunluğunu ispanyol ve italyan kökenliler oluştur, bunun yanında avrupa’nın birçok ülkesinden ve (turcos = türkler olarak adlandırılan) orta asya ülkelerinden gelen birçok göçmen de yaşamaktadır. buenos aires’te ispanyol kökenli olmayan göçmenlerin sayısı arjantin’in diğer bölgelerine oranla çok daha fazladır.

buenos airesli nüfus (buenos aires doğumlulara porteños/porteñas adı verilir) neredeyse istisnasız bir şekilde ispanyolca konuşur ve nüfusun çok büyük bir kısmı katolik’tir.

aşağıdaki grafik buenos aires’in yıllara göre nüfusunu gösteriyor. 1943 yılına kadar nüfus tahmini olarak ifade edilirken, 1947 - 2001 yılları arasında nüfus sayımı sonuçları ve 2005’te de yine tahmini nüfus verilmiştir. kilometrekare başına düşen insan sayısı berlin’den üç - dört kat daha fazladır ve tokyo’nun 23 bölgesinden bile daha yüksektir.