meclisin ankara da toplanması kararı

-olağanüstü yetkiler taşıyan bir meclisin ankara’da toplanması kararı-

nutuk’tan...

efendiler, 16 martta istanbul işgal edilir edilmez, hemen aldığım tedbirler arasında, daha birtakımları vardır ki, onları büyük millet meclisi’nin ilk açılışında anlattığım için burada yeniden açıklamadım. örnek olarak, eskişehir ve afyonkarahisar’daki yabancı birliklerin silâhlarının alınması veya oradan uzaklaştırılmaları, geyve ve ulukışla yakınlarındaki tahribi ve anadolu’da bulunan yabancı subayların tutuklanması gibi tedbirlerle ilgili ayrıntıları, büyük millet meclisi’nin ilk tutanaklarında okumuşsunuzdur.

bu tedbirler arasında en önemlisi; olağanüstü yetkiler taşıyan bir meclisin ankara’da toplanmasını sağlama konusundaki millî ve vatanî görevimize ait karar ve bu kararın uygulanmasıdır.
efendiler, bu konudaki kararımızı ve bu kararın nasıl uygulanacağını gösteren bir bildiriyi, 19 mart 1920’de, yani istanbul’un işgalinden üç gün sonra yayınladım.

efendiler, bu konu üzerinde, iki gün kadar komutanlarla makine başında görüşerek düşüncelerini aldım. ben ilk yazdığım müsveddede «kurucu meclis» deyimini kullanmıştım. maksadım da toplanacak meclisin ilk anda «rejim» i değiştirme yetkisine sahip olmasını sağlamaktı. fakat bu deyimin kullanılmasındaki maksadı gereğince açıklayamadığım veya açıklamak istemediğim için, halkın alışkın olmadığı bir deyimdir, gerekçesiyle erzurum ve sivas’tan uyarıldım. bunun üzerine «olağanüstü yetkiye sahip bir meclis» deyimini kullanmakla yetindim.

valiliklere, bağımsız sancaklara ve kolordu komutanlarına
itilâf devletleri tarafından devlet merkezinin bile resmen işgali, devletin yasama, yargı ve yürütmeden ibaret olan millî güçlerini işlemez duruma sokmuş ve bu durum karşısında görev yapmaya imkân bulamadığını hükûmete resmen bildirerek. meclis-i meb’usan dağılmıştır.

şu halde devlet merkezinin korunmasını, milletin bağımsızlığını ve devletin kurtarılmasını sağlayacak tedbirleri düşünmek ve uygulamak üzere, millet tarafından olağanüstü yetkiler taşıyan bir meclisin, ankara’da toplantıya çağrılması ve dağılmış olan milletvekillerinden ankara’ya gelebileceklerin de bu meclise katılmaları zarurî görülmüştür. bu bakımdan aşağıda verilen talimat gereğince seçimlerin yapılması, yüksek ve derin vatanseverlik anlayışından beklenir :

1 — memleket işlerini idare etmek ve denetlemek üzere, ankara’da olağan üstü yetkilere sahip bir meclis toplanacaktır.

2 — bu meclise üye olarak seçilecek kimseler, milletvekilleri ile ilgili yasa hükümlerine bağlıdırlar.

3 — seçimlerde sancaklar esas alınacaktır.

4 — her sancaktan beş üye seçilecektir.

5 — seçim her sancakta, o sancağın kendi ilçelerinden çağıracağı ikinci seçmenlerle, sancak merkezinden seçilecek ikinci seçmenlerden, sancak idare ve belediye meclisleriyle müdafaa-i hukuk yönetim kurullarından; illerde, il merkez kurullarıyla, il yönetim kurullarından, il merkezindeki belediye meclisinden il merkezi ile merkez ilçesi ve merkeze bağlı ilçelerin ikinci seçmenlerinden oluşturulmuş bir kurul tarafından aynı günde ve aynı oturumda yapılır.

6 — bu meclis üyeliğine, her parti, zümre ve dernek tarafından aday gösterilmesi mümkün olduğu gibi, her ferdin de bu kutsal mücadeleye fiilen katılması için bağımsız olarak adaylığını istediği yerden koyma hakkı vardır.

7 — seçimlere her bölgenin en büyük sivil yöneticisi başkanlık edecek ve seçim güvenliğinden sorumlu olacaktır.

8 — seçim, gizli oyla ve salt çoğunluk esasına göre yapılacak; oylar, kurulun kendi içinden seçeceği iki kişi tarafından ve kurul önünde sayılacaktır.

9 — seçim sonunda, bütün kurul üyelerinin imzalayacakları veya kendi mühürleri ile mühürleyecekleri üç nüsha tutanak düzenlenecek; bir tanesi yerinde alıkonularak, öteki iki nüshadan biri seçilen şahsa verilecek, diğeri meclis’e gönderilecektir.

10 — üyelerin alacakları ödenek daha sonra meclis’çe kararlaştırılacaktır. ancak, geliş yollukları seçim kurullarının zarurî masraflar olarak uygun görecekleri miktar üzerinden mahallî idarelerce karşılanacaktır.

11 — seçimler, en geç on beş gün içinde ankara’da çoğunlukla toplanmayı sağlayacak şekilde tamamlanarak, üyeler hareket edecek ve sonuç üyelerin adlarıyla birlikte derhal bildirilecektir.

12 — telgrafın alındığı saat bildirilecektir.

dağıtım: kolordu komutanlarına, valiliklere ve bağımsız sancaklara tebliğ edilmiştir.
hey’et-i temsiliye adına
mustafa kemal

efendiler, bir hafta içinde, çeşitli yerlerden ankara’ya gelmekte olan milletvekilleriyle, telgrafla haberleşilerek bizzat temasa geçildi. kendilerine, üzüntülerinin giderilmesine, maneviyatlarının yükseltilmesine yarayacak bilgiler verildi. istanbul’da artık dâvâmızı yürütecek kimse kalmamıştı.

aylarca ve çeşitli yol ve yöntemlerle yaptığımız uyarmalara rağmen, bizim dediğimiz şekilde teşkilât kurmayıp karakol cemiyeti’nin kurulmasına çalışanların başları malta’ya gitmiş, istanbul’daki üyelerinin hayat ve faaliyetlerinden eser kalmamıştı. orada yeniden teşkilât kurabilmek için çok zahmetli çalışmalara ve o günkü durumumuza göre imkânlarımızın üstünde para harcamaya mecbur oldum.

saygıdeğer efendiler, genel konuşmalarım arasında bir iki yerde, benim istanbul’daki meclis-i meb’usan’a başkan seçilmem konusundan ve bundaki maksattan bahsetmiştim. bunun gerçekleştirilememiş olması dolayısıyla küçük bir güçlükle karşılaştığımı da arz etmiştim.

gerçekten de, istanbul’da meclis saldırıya uğrayıp dağılınca, milletvekillerini toplamak ve özellikle daha önce de açıkladığım üzere bir meclis kurulmasına teşebbüs edebilmek için bir an kararsızlık geçirdim. meclis-i meb’usan başkanı olan celâlettin arif bey’in ankara’ya gelip gelmeyeceğini şüphesiz bilemiyordum. gelmesi halinde, onun gelişini beklemeyi ve daveti onun vasıtasıyla yaptırmayı düşündüm.

ne var ki, durum çok acele hareket etmemizi gerektiriyordu. gerçekleşip gerçekleşmeyeceği bilinmez bir ihtimale bağlanarak vakit kaybetmeyi ihtiyata uygun bulmadım. fakat vereceğim kararın uygulanmasını sağlamak için de, bir iki gün telgraf başında, bütün komutanların görüşlerini almakla vakit geçirme gereğini duydum. celâlettin arif bey’le 27/28 mart gecesi düzce’ye varışında bağlantı kurulmuştu. kendisine şu telgrafı yazdım:

sayı: 34 ankara, 27.3.1920
düzce’de meclis-i meb’usan başkanı sayın celâlettin arif beyefendi’ye

istanbul’un resmen ve fiilî olarak ingilizler tarafından işgaliyle devlet kuvvetlerinin baskı ve esareti altına alınmış, meclis-i meb’usan’a saldırılarak milletin istiklâl ve namusuna tecavüz edilmiş olması ve bu yüzden milletvekillerinin memleketin kaderi ile ilgili görevlerini yerine getirmeyi başaramayacaklarını anlayarak milletin bağrına sığınmak mecburiyetinde kalmaları dolayısıyla, devlet ve milletin bütün kuvvetlerini hüküm ve denetimi altında bulunduracak olağanüstü bir meclisin toplanmasına şiddetle ihtiyaç duyulmuş olduğundan, hey’et-i temsiliye’nin, ankara’da olağanüstü yetkilere sahip bir meclisin toplanmasına karar verdiği ve gereğinin yapılmasının her yere genelge ile bildirildiği yüksek malûmlarıdır.

bu konudaki 19.3.1920 tarihli bildiri metnini inceledikten sonra, içindekileri bir kere daha belirtmek ve seçimlerin en kısa zamanda yapılarak meclisin bir an önce toplanmasını sağlamak için, bu görüşümüzün sizin tarafınızdan da bir bildiri şeklinde kamuoyuna şimdiden duyurulmasını yararlı buluyoruz. değerli cevabınızı beklemekteyim, efendim.

mustafa kemal

celâlettin arif bey’in verdiği cevap şudur:

ankara’da mustafa kemal paşa hazretleri’ne

...

devamı için:

(bkz: celâlettin arif bey le görüş ayrılığı)