trakya da cafer tayyar bey in tuttuğu yanlış yol

nutuk’tan...

efendiler, istanbul bunalımı üzerine yaptığım açıklamalar epeyce uzadı. istanbul’da zaten öteden beri süregelmekte olan durumdan, daha birçok şeyin ortaya çıktığına şahit olacağız.

müsaade buyurursanız, tekrar istanbul’a dönmek üzere, biraz da edirne taraflarındaki duruma göz atalım. şimdiye kadar yaptığım genel açıklamalar sırasında, yeri geldikçe trakya’yı da teşkilât ve tasarılarımızın hiçbir vakit dışında tutmadığımızı anlattığımı sanırım. edirne ile olan ilişki ve haberleşmelerimiz, memleketin her yeriyle olduğu gibi devam ettirilmekteydi.

yapılan haberleşmelerimizdeki dikkate değer bazı noktaları yüksek hey’etinize açıklayarak bildirmek uygun olur:

1’inci kolordu komutanı cafer tayyar bey, 31 aralık 1919 tarihli pek etraflı bir raporunda, trakya ve özellikle batı trakya’da yunanlıların yaptıkları işleri ve giriştikleri teşebbüsleri pek güzel açıklıyordu. bu olağanüstü çalışmalara karşı kendisinin gerektiği gibi tertibat alamadığından şikâyet ediyordu.

«kolordusunun bu durumda ve ileride ortaya çıkabilecek olaylar karşısında, görevini yapmaya imkân verecek bir durum almasına general milne’in müsaade etmediğinin, haberleşme sonunda anlaşıldığını» haber veriyordu (belge: 246).

general milne’in tertibat almamıza müsaade etmeyeceğine elbette şüphe yoktu. bu açık gerçeği yazışma yoluyla anlamaya bilmem nasıl bir düşünce ve mantıkla kalkışılmıştı?

cafer tayyar bey’e 3 ocak 1920 tarihinde verdiğim talimatta, gönderdiğimiz gizli yönetmeliğe uyularak silâhlı birlikler kurulmasını yeniden hatırlattım. «askerî durumun değiştirilmesi ile elde edilemeyen yararların bu şekilde elde edilmesi gerekir» dedim (belge: 247).

harbiye nâzırı cemal paşa’ya da yine aynı tarihte durumdan bahsederek, yunanlıların doğu trakya’da olsun, hazırlıklarına engel olmasını yazdım (belge: 248).

trakya paşaeli cemiyeti’nin gönderdiği raporlarda, gerektiği gibi teşkilât kurulamamakta olduğuna işaret ediliyor ve bazı yüksek dereceli memurlardan şikâyet ediliyordu (belge: 249). bu gibi memurlara, öteden beri bazı uyarılarda bulunuyordum (belge: 250). asıl şikayet cafer tayyar bey’den gelmeye başladı. örnek olarak, bununla ilgili olarak okuyacağım şu mektup bir fikir verebilir sanırım:

26.1.1920

sayın paşam,

arif bey’in, trakyalılar hakkında söylediklerini doğrularım. trakya cemiyeti maddî güçle desteklenmemiştir. maalesef cafer tayyar hepimizi aldatmış. en küçük bir teşkilâtlanmaya girmemiş, bir tek tüfekle bile silâhlandırma yolunu tutmamıştır. cafer’i şahsını düşünmekle suçlarım. bulgaristan olaylarından da tamamen habersiz, tam bir gaflet içindedir.

son günlerde, cafer’in tümenlerine gönderdiği yazılı bir emir tesadüf eseri olarak elimize geçti. yunanlıların yaptıklarından ve niyetlerinden, bu durum karşısında, artık müdafaa-i hukuk talimatı uyarınca, millî teşkilâta başlamak gerekirken, komutanların bu konuda, subaylar vasıtasıyla halka yardım edip etmemek hakkındaki düşüncelerini soruyor. artık düşününüz... allah millî meselelerde aldatanları kahretsin. fakat aldanmış olanlara da çok yazık!

sonuç: bulgar askeri batı trakya’yı boşaltarak gittiği, beş on memurla 150 - 200 jandarmadan başka kuvveti bulunmadığı halde, kendisinden ihtilâl ve savaşla vatanı savunmasını beklediğimiz trakya bir şey yapamadı. cafer bu durumun üzüntüsünü çekti mi bilmem.

bu yüzden, artık topçu ihsan’ı, baytar rasim’i (zeki, hareketli, ölçülü, kendisine güvenilir bir arkadaş) teşkilât kurmak üzere trakya’ya göndereceğiz. buradan silâh da göndereceğiz. kör olası cafer, yalnız bunları serbest bıraksın. gölge etmesin başka ihsan istemeyiz.

edirne hattını, ingilizler, kendi askerleriyle teslim alıyor. yunanlılar hadımköy, çorlu, lüleburgaz’da toplanıyor.

bulgaristan kaynaşıyor. yunan eşkiyalığı artmakta, halkın şikâyeti karşısında vali elini oğuşturmakta, cafer âcizliğini göstermekte. trakya’nın bolşevikliğe karşı yabancı kuvvetlerin yığınak yeri olması, bulgarların saldırılarına uğraması beklenebilir. orada kuvvetli bir pençe ve beyin lâzım. ne cafer ne vali bu işin ehli de değillerdir, fedakâr da değillerdir.

işte durum budur. ben bunlarla çok uğraşıyorum. geçen gün bir şifrenizi almış, pek üzülmüş ve şifre ile açıklama rica etmiştim. cevap alamadım. paşam, şahsî bir siyaset güttüğümü mü zannediyorsunuz? yoksa maksadı kavramayacak, durumu etraflı olarak anlamayacak ahmaklardan olduğumu mu zannediyorsunuz? her iki durumu da protesto ederim. inancım ve gayem birdir. hiç şaşmadan yürüyorum. yalnız, başka bir şey düşünüyor da bana söylemek istemiyorsanız, ona bir şey demem.

açıkça bildirmenizi rica ederim. sert ve azarlayıcı sözlere son derece üzülürüm. bu, beni çalışmaktan alıkoymaz. beni muhalefete geçirmez. fakat, arada pekâlâ bir kişilik meselesi doğurabilir.

buna dikkatinizi çeker, bir gerçek ortaya çıkmadan ve benim neler çektiğimi anlamadan teşebbüslerde bulunmamanızın, mevkiinizden beklenen ve hiç ihmal götürmeyecek olan incelik ve yumuşaklık gereği olduğunu, şuracıkta belirtmeme müsaade buyurunuz. saygılarımı sunar, başarılar dilerim paşam.

vasıf efendiler, edirne’den gelen yazılardan ve raporlardan, bence, yanlış bir görüş takip edildiği anlaşılıyordu. şimdi okunan mektupta da bu yanlış görüşün benimsendiğini gösteren cümleler vardır. bu yanlış tutumu düzeltmek için, öteden beri belirtilen görüşlerimizi, 3 şubat 1920 tarihinde cafer tayyar paşa’ya ve istanbul’da rauf bey’e bir kez daha bildirdim.

tekrar ettiğim görüş şuydu:

doğu ve batı trakya’nın millî bir bütün olarak tasavvur ve ifadesi doğru bir politika değildir. doğu trakya, itiraz ve tartışma kabul etmez şekilde yurdumuzun bir parçasıdır. batı trakya ise, bir antlaşma ile daha önce terkedilmiş olan bir bölgedir. olsa olsa, doğu trakya, batı trakya’nın kurtarılmasına çalışanların bir hareket üssü olabilir. doğu ve batı trakya’nın birliği üzerinde ısrarla direnmek, doğu trakya üzerinde de bazı iddiaların ileri sürülmesine yol açabilir. bulgarların da adalar denizi’nde iktisadî bir çıkış kapısı istemeleri, üzerinde ayrıca düşünülmeye değer. bulgaristan içinde bu bakımdan gayret sarfedilmelidir (belge: 251).

cafer tayyar paşa da, memurlardan, ileri gelenlerden ve halktan şikâyet ediyordu. 7/8 mart 1920 tarihli bir şifresinde, «bizde halk her işi hükûmetten beklemekte; sivil idare âmirlerinin nemelâzımcı tutumları yüzünden millî teşkilât yüksek emirlerinize uygun olarak kurulamamaktadır.

il sınırları içinde sık sık yapmakta olduğum teftişlerde, özellikle köylülerle sıkı temas kurmaktayım... fakat, her köye gitmek mümkün olamıyor». «teşkilâtın köklü ve yaygın olması hepimizin ortak isteği olup, bunun da ileri sürülen sakıncaların ortadan kaldırılmasına çalışmakla gerçekleştirilebileceği bilgilerinize sunulur» diyordu (belge: 252).

efendiler, general milne, cafer tayyar paşa’ya askerî durumu değiştirtmiyor. vali ve mutasarrıflar tarafsız kalıyor. her işi hükûmetten bekleyen halka, millî teşkilâtın kurulmasında yardım ve öncülük etmiyorlar. bu sakıncalar giderilmedikçe, teşkilâtın köklenip yaygınlaşması da mümkün görülmüyor.

devamı için:

(bkz: karakol cemiyeti istanbul da genişliyor)