çürüksulu mahmut paşa nın demeci

nutuk’tan...

efendiler, istanbul’da, vatanın kurtarılması ile ilgili en önemli işlerle uğraşan, saygıdeğer ve aklı başında olarak tanınmış kimselerin, o devirde, istanbul’un zehirli havasını teneffüs yüzünden, zihniyet ve düşüncelerinde ne kadar olumsuz sapmalar meydana gelmiş olduğuna örnek olmak üzere, daha sivas’ta iken karşılaştığım küçük bir olayı müsaadenizle bilginize sunmak isterim.

belki de sayın üyeler arasında hatırlayanlar vardır. âyân üyelerinden çürüksulu mahmut paşa, «bosphore» gazetesi yazarlarından birine, siyasî durumumuzla ilgili bir demeç vermişti. mahmut paşa’nın o tarihlerde, barış hazırlıkları komisyonu üyesi olduğunu da hatırlarsınız.

paşa’nın 31 ekim 1919 tarihli tasvir-i efkâr gazetesinde yayınlanan demecini, 17 gün sonra sivas’ta okudum. «ermenilerin aşırı isteklerine hak vermemekle birlikte, sınırlarda bazı düzeltmelerin yapılmasına razı oluruz» ifadesi dikkatimi çekti.

doğu anadolu’da ermenistan lehine toprak tavizlerinde bulunulacağına söz verme anlamı taşıyan bu cümlenin, barış komisyonu üyesi olan bir devlet adamı tarafından söylenmiş olması, gerçekten üzerinde düşünülmeye ve hayretle karşılanmaya değerdi.

bu sebeple 17 kasım 1919 tarihinde, çürüksulu mahmut paşa hazretleri’ne yazmayı yararlı saydığım bir telgrafta, demecindeki işaret ettiğim cümleden dolayı, «doğu anadolu halkının pek haklı olarak, son derece üzgün ve kırgın olduğunu belirttikten sonra, erzurum ve sivas kongreleri’nin kararları gereğince, milletin ermenistan’a bir karış toprak terketmeyeceğini ve hattâ, eğer hükûmet, böyle acı bir mecburiyete boyun eğerse, milletin kendi haklarını bizzat savunmaya kararlı olduğunu ve bunun bütün dünyaya ilân edilmiş bulunduğunu» yazdım ve bu millî azim ve kararın herkesten önce, barış hazırlıkları komisyonu’nun sayın üyelerince bilinmesi ve ona göre hareket edilmesi gereğini arz ettim (belge: 196).

efendiler, sivas’ta bulunduğumuz sırada birçok mesele ve olaylarla karşılaşılmış ve ister istemez millî, idarî, askerî ve siyasî teşebbüs ve faaliyetlerde bulunulmuştur. bunların hepsini ayrıntılarıyla anlatmak uzun sürer. yalnız, izlediğimiz olaylar zincirinin biribirine bağlanmasını sağlayacak bazı noktalara işaret ederek geçeceğim.

devamı için:

(bkz: milli teşkilatın yeniden düzenlenmesi)