küçük rus

çaykovski 2. senfoni’sine kamenka’daki çiftlikte, 1872 yılının haziran ayında başladı, ağustos’ta ussova’da tamamladı; ekim ayında da orkestrasyonunu yaptı. imparatorluk rus müziği derneği’nin moskova şubesi’ne ithaf edilen eser moskova’da ilk kez 18 ocak 1873’te nikolay rubinstein yönetiminde seslendirilmiş, ve başarı kazandığı için de, genel istek üzerine 7 şubat’ta tekrarlanmıştır.

eserde temaların çoğu folklordan, özelikle ukrayna ezgilerinden alındığı için müzik eleştirmeni ve konservatuvarda profesör olan (sonradan çaykovski’nin anılarını da yayımlayan) nikola kaşkin (1839-1909) 2. senfoni’ye "küçük rus" adını taktı.

peter ilyiç çaykovski’nin 1881’de tekrar elden geçirdiği 2. senfoni gerçekten de onun senfonileri içinde en ulusal olanı, halk ezgilerinin en çok kullanılanıdır. besteci de eserini yazarken simetrik bir formda olmasına çok dikkat ettiğini ve sonuçtan memnun kaldığını, özellikle finali beğendiğini belirtmiştir.


bölümler

senfoni dört bölümdür:

i. andante sostenuto
ii. andantino marciale, guasi moderato
iii. allegro molto vivace
iv. moderato assai


1. bölüm do minör tonda, 4/4 lük ölçüde, ağırca ve tutumlu (andante sostenuto) tempoda bir giriş (introduction) ile başlar; hüzünlü, ağıt benzeri uzun girişte bir volga şarkısı duyulur. neşeli ve canlı (allegro vivo) tempodaki asıl bölmede ise temayı kemanlar, diğer yaylı çalgıların eşliğinde duyurur. burada volga şarkısı kontrpuan oluşturur.

ikinci tema ise, tüm orkestradaki gelişimden sonra, klarnet ve fagotun eşliğinde obua tarafından sunulur, sonra viyola ve viyolonsellere geçerken keman ezgisel (cantabile) bir karşıt temayla katılır. kısa ve fantezi tarzında bir bölmeden sonra da tekrar (reprise) başlar ve coda ile girişteki ezginin anımsanması ile bölüm sona erer.

2. bölüm yine do minör tonda, 4/4 lük ölçüde, ağırca bir marş olarak, orta hızda gibi (andantino marciale, guasi moderato) tempoda başlar. çaykovski burada, 1869’da yazdığı, sonra da yok ettiği, ancak bir-iki fragmanı günümüze kalan undine operası’ndan aldığı marş temasını kullanır ve temayı timpaninin eşliğinde klarnet ve fagotlarla duyurur. ikinci temayı ise birinci kemanlar süsleyerek sunar ve klarinetle fagotlar onu cevaplar. bu iki tema büyük bir ustalıkla birbiri içine karışır. bölüm yine timpani vuruşları eşliğinde, girişteki gibi biter.

3. bölüm yine aynı tonalitede, 3/8’lik ölçüde, çabuk ve çok canlı (allegro molto vivace) tempoda bir scherzo’dur. çaykovski’nin şakacı yönünü de gösteren armonik ve ritmik sürprizleri de içerir. birinci temayı birinci kemanlar sunar ve ikinci kemanlara viyolaların kromatik pasajı, yine birinci kemanlara ikinci temayı sunma fırsatı verir.

gelişimden sonra tekrar beliren birinci temadan sonra 2/8 lik ölçüde ilginç ritimle çocuksu doğallıktaki trio bölmesi başlar. ustaca işlenen tema tahta üflemeliler ve korno ile duyurulur. bölüm scherzo’nun tekrarı ve coda ile sona erer.

4. bölüm do majör tonda, 2/4 lük ölçüde, olabildiğince orta hızlı (moderato assai) tempodaki finale, senfoninin en parlak bölümüdür. önce, ukrayna halk ezgisi olan turna şarkısının teması törensel bir girişten sonra birinci kemanlarla sunulur.

yine birinci kemanlarla duyurulan ikinci tema ise çaykovski’nindir. armonik yeniliklerle sergilenen bu iki tema bir passacaglia gibi varyasyonlarla işlenir ve çok parlak bir bitiriş pasajı (stretta) ile, olağanüstü bir orkestrasyonla senfoni sona erer.


genellikle çaykovski’nin eserlerini pek beğenmeyen, her birine acımasızca ayrı bir bahane bulan ünlü eleştirmen ve besteci césar cui (1835-1918) bile 2. senfoni’yi takdir etmiş, "rusya’da müzik" adlı kitabında "muhteşem" olarak tanımlamıştır.

tüm bunlara karşın senfoni 1954 yılına kadar basılmamış, çaykovski’nin 1880’de dört el piyano versiyonu olarak uyguladığı senfoni, bu şekliyle 12 şubat 1881’de ilk kez petersburg’da çalındıktan sonra, yine aynı yıl, aynı kentte yayımlanmıştır.