ayin en çıplak günü

buket uzuner’in yeni yayimlanan ikinci kitabının adı ayın en çıplak günü’dür. ilk kitabı ise benim adım mayıs’tı. ikinci kitabında kaç öykü var? kitaba bir dizin eklenmediği için bunu hemen söylemek olanağımız yok. tek tek sayabilirseniz, galiba dokuz öykü olduğunu söyleyebilirsiniz. ilk kitabı için yazdığımız bir yazıda "öykülerindeki uygulayım, klasik öykü disiplinine ve anlayışına bağlanamaz/.../ belki de her öyküsünde yeni bir uygulayımla çıkıyor karşımıza dersek, gerçeği söylemiş oluruz. ancak bu değişik uygulayım, bir arayıştan çok ustalığa erişme belirtisi olarak değerlendirilmelidir" diye yazmıştık.

yeni kitabında, uygulayım ve kurgulama yönünden önemli bir noktaya erişmiş görünüyor. gerçeküstü bir anlayışla yazılan bu öykülerde, insanımızın, daha geniş bir görüş açısıyla insanın psikolojisi ele alınmıştır. fransız yazarı jules verne’in düşülkesel yapıtları bugün gerçekleşmektedir, diye düşünürsek uzuner’in öykülerindeki yaşantılarında gerçek olmayacağı söylenemez. kitabın ilk öyküsü "shangri-la"da şu satırları okuyoruz: "insanlar, roman, öykü, sinema gibi kurgu eserlerin kahramanlarına pek benzemezler gerçek hayatta. çünkü gerçek hayatta gözle görülen parçalar, insanların ölmüş kısımlarıdır. insanın asıl oluşuysa, koşullanmamış irade kısmıdır"(s.10). işte, uzuner, insanın "koşullanmış iradesini" temel yaparak öykülerini kurgulamaktadır. "olmamız gerekenle kendi oluşumuz arasındaki farklılıkların yarattığı berbat düş kırıklıklarının altında ezilmek"te olan insanların, olmamız gereken ülkelerdeki yaşantıları bu öykülerin konusudur. öykülerde insanlar vardır elbette. ama, onların bir de düş kurabilme yetenekleri bulunduğu, düşsel ülkeler yaratabilme yetenekleri olduğu gözönünde tutulmalıdır. "yerli filmlerle büyümüş kız çocuklarından birisi" adlı öyküdeki kız, filmlerin neden kendi yaşantılarına uymadığını düşünür ve yanlışlığın nerede olduğunu sorar kendi kendine. gerçek ile düşselin bir yargılamasıdır bu, diyebiliriz. uzuner, gerçek üstücü bir anlatımla, gerçek yaşamdaki durumları, karamizahın aydınlığında ortaya koymaktadır. ilk öykü "shangri-la"daki kişi, trafik kazası sonrasındaki koma halinde, bütün gerçek yaşamını yeniden yaşar, umutsuzlukları, terslikleri, çarpıklıkları yeniden belliğinden geçirir; sanki, bu komadan çıkmamayı ister. o sırada düşsel ülkeden, onun düşsel ülkesinden "shangri-la"dan gelen kadın ona yeniden hayat verir. böylece, yaşadığı çarpıklıkların olmadığı düşsel ülkenin insanı olup çıkar. "... hayal güçlerini boğup, geliştirememiş insanlar dünyayı ve uzayı coğrafya atlaslarından, nasa’dan izlerler ancak. shangri-la uzakta, çok güzel bir ülkedir. haritada bulamazsınız. kendi haritasını kendi çizen herkesin bir shangri-la’’ı vardır""(s.16) "bir erkeğin dayanılmaz bilinçaltı tutkusu"nda, erkeğin kadın oluşu ve kadın olarak yaşadığı bir günün öyküsüdür. böylece kadına karşı davranışların terslikleri, toplumsal yaşamdaki çarpıklıkları eleştirilir. bu, toplumsal eleştirinin güzel bir örneğini veren değişik bir öyküdür. "st. petersburg’da feador diye biri" adlı öyküde, düşlere dalıp bir düşsel ülkede dostoyevski’nin yaşadığı tarihte ve ortamda onunla bazı gerçeklerin tartışmasını buluruz. "üç kişilik ağıt" öyküsü, " üç üniversiteli arkadaşın sekiz yıl aradan sonra bir araya gelişlerinde yaşadıkları sancının geri dönüşlerle, nostaljiden çok özeleştirel bir türküsü" olarak nitelenmektedir.

fantezi ve karamizahın ağır bastığı "kuşku" her yönüyle çok başarılı bir öyküdür; kitabın da en iyi öyküleri arasında sayılmalıdır. kurgusal başarı, olayların bu başarılı kurgu içinde verilmesi, anlatımdaki dirilik ve güzellik, okuyanı hem düşündüren, hem duygulandıran dili öyküye tam bir yapısal sağlamlık kazandırmaktadır. son yıllarda yazılan en başarılı öykülerden biridir bu öykü. " bir kadının yaşamında en önemli iki şey" adlı öyküde, içerik ağır basmıştır, anlatım içeriğe yenik düşmüştür. "önceki ve sonraki kadın" , gerçeküstü bir kurgulama ürünüdür; ama, gerçek yaşamda da çok rastlanan bir olguyu diye getirir. "iki kadının sevdiği aynı erkeği paylaşması sırasında, aslında kendi kişiliklerinde oluşan gelişmenin, kadın-birey oluşunun öyküsüdür". "althusser şimdi ne yapıyor?" adlı öyküde galata köprüsü’nün yıkıma hazırlanışı anımsanarak yaşlanmanın sızısı dile getirilmiştir. "yerli filmlerle büyümüş kız çocuklarından biri"adlı son öykü, " bütün iyi niyeti, özgüveni, eğitimi ve aklına karşın çocukluğundaki ’yerli filmler’le özdeşleşen ve toplumca desteklenen bağımlı, ürkek, beceriksiz ve pasif kadın modelinin güçlü kollarıyla kendisini boğmasını önlemek için savaş veren kadınla, aynı modelin mutsuz ettiği kocasının" öyküsüdür.

uzuner, bu kitabındaki öykülerinde gerçeküstücü bir kurgulama ve anlatım içinde, genellikle toplumumuz insanının yaşamını çeşitli yönleriyle ele almış ve eleştirel (toplumsal eleştiri ya da özeleştiri) bir yöntemle değerlendirmiştir. uzuner’in öyküleme tekniği, öykücülüğümüze değişik bir hava getirmektedir. anlatımdaki ustalığının ayrıntılarına girmeyi gereksiz buluyoruz. ama, öyküler okundukça, bunun bir ustalığa eriştiğini söyleyebiliriz. buket uzuner’in bu kitabındaki öykülerinde kadın teması ve kadın kişiler ağırlıktadır. öykülerinde, toplumu ele aldığına göre erkekler ve çocuklar da yer alır elbette; ama, bu kitaptaki öykülerinde kadınlar ve kadın sorunları, kadın psikolojisi, içsel yaşantısı, düşselliği önemli yer almaktadır.

ilk öyküde erkeğin ön planda olduğunu söyleyemeyiz. uzuner, bu kitabında, kişilerin dış betimlemelerine fazla önem vermemiştir. ilk kitabında, "kişi betimlemelerine önem vermesinden ötürü, onu, memduh şevket esendal öykücülüğüne yakın"bulmuştum. bu kitabındaki öykülerinde karamizaha ağırlık vermesi ve bunu sezilebilir bir incelikle yapması bakımından esendal’a yakın sayabiliriz. bu yakınlık elbette bir etkilenme değil, bir anlayış yakınlığıdır. kişilerin dış görüntülerini vesrmesine örnek olarak bir iki kişiyi alabiliriz. "üç kişilik ağıt"da, ayşe’yi şöyle betimler kısaca:" ayşe yıllardır hiç değiştirmediği kısa, kumral saçları, iri çerçeveli miyop gözlükleri ve birbiri ardına eklediği sigarasıyla"(s.56). aynı öyküde suna,"bal rengi, kıvırcık saçları, yumuşacık çizgileri, ela gözleri, uçuk pembe teniyle" betimlenir.(s.57) dış görünüşlerinden çok, uzuner için kişilerin içsel yaşantıları, çevreyle ilişkileri, insancıl sevgileri , düşsel ülkelerdeki düşlemeleri önemlidir. zaman içinde, güncel yaşamları içinde bu düşsel ülkelere gidişler, gerçek yaşamla karşıtlıklar, toplumdaki ayrılıklar dile getirilmiştir. gerçeküstücü anlatım için birçok yazar örnek olarak gösterilebilir. bu kitapta, uzuner’in gerçeküstücü anlatımında bir değişik çizgi buluyoruz. bu çizginin nereye kadar uzanacağı, hangi boyuta erişeceği sonraki öykülerinde görülecektir.

1.buket uzuner, ayın en çıplak günü, öyküler, boyut yayını istanbul 1988, 118 sayfa .