amasya

adının kaynağı:

"eskiçağda bir çok anadolu şehrinin kurucu (ktistes) tanrısı veya kahramanının olduğu bilinmektedir. bu mitolojik kuruluş amasya için de geçerlidir.

roma imparatoru septimius severus (m.s. 193-211) dönemine ait bir amasya sikkesi üzerinde yer alan ermhc kticac thn polin yazıtından hareketle hermes’in amasya kentinin kurucu tanrısı olduğu kabul edilmektedir.

bu kısa açıklamadan sonra amasya adının tarihçesine gelecek olursak; hitit belgelerine göre amasya’nın bilinen ilk adının hakmiş [khakm(p)is] olduğu sanılmaktadır. bu isimin perslerin amasya’yı fethine kadar devam ettiği değerlendirilmektedir.

amasya’nın mitridates krallığı dönemi’ndeki adı “amasseia” dır. özellikle m. ö. ii. yüzyıldan itibaren darp edilen amasya şehir sikkelerinde amasseia ibaresi açıkça görülmektedir. zaten coğrafyacı strabon’da amasya için amaseia sözcüğünü kullanmaktadır.

amaseia sözcüğü, “ana” anlamına gelen ve özellikle “ana tanrıça” yı kasteden ‘ama’ ve onun çeşitlemesi olan ‘mâ’ ibaresi ile bağlantılıdır. bundan hareketle denilebilir ki amaseia “ana tanrıça mâ’nın şehri” anlamına gelmektedir.ana tanrıça mâ, perslerin anadolu’yu fethinden sonra tapımı yaygınlaşan doğu kökenli bir tanrıçadır. aynı zamanda bu tanrıça mitridates ve kapadokya’nın yerel tanrıçasıdır. amaseia sözcüğü de persler zamanındaki asıl söyleniş şeklinin hellen ağzına uydurulmuş biçimidir.

roma döneminde amaseia adı fazla bir değişikliğe uğramadan amaciac (amasia) olarak kullanılmıştır. örneğin, imparator septımıus severus, caracalla ve severus alexander döneminde darp edilmiş amasya şehir sikkelerinde amaciac adını görmekteyiz. bizans devri’nde de amasia adının değişmeden devam ettiği bilinmektedir.

amasya’nın adı danişmendliler zamanında ise bazen amasiyye, bazen de şehr-i haraşna olarak anılmıştır. selçuklu, ilhanlı, beylikler ve osmanlı imparatorluğu döneminde de amasya adı herhangi bir değişikliğe uğramadan günümüze kadar gelmiştir."