nemrut dağı

doğu-batı medeniyetinin, 2150 m. yükseklikte muhteşem bir piramitteki kesişme noktası, dünyanın sekizinci harikası nemrut. yüksekliği on metreyi bulan büyüleyici heykelleriyle, metrelerce uzunluktaki kitabeleriyle, unesco dünya kültür mirasında yer almaktadır. iki bin yıldır güneşin doğuşunu ve batışını 2150 m. yükseklikte izleyen dev heykellerin sırrının çözülmesi için kommagene uygarliği’nın keşfine gitmek gerekir.

osmanlı imparatorluğu’nda askeri danışman olarak görev yapan ve tarihi eserlere ilgi duyan alman subay helmut von moltke, 1838’de bölgedeki araştırmaları sırasında bölgedeki tarihi kalıntılar hakkında bilgi verdiği “türkiye’deki durum ve olaylar hakkında mektuplar” adlı kitabında nedense nemrut dağı’ndaki heykellerden söz etmemiştir. nemrut dağı’nın zirvesindeki eserlerden ilk söz eden ve bunların asurlular’dan kalma olduğunu tahmin eden, 1881’de diyarbakır’da yol yapım işlerinde görevli alman mühendis karl sester’dir. sester’in verdiği bilgiler doğrultusunda kraliyet akademisi tarafından araştırma yapmak üzere bölgeye gönderilen genç bilim adamı otto punchtein başkanlığındaki ekip, nemrut dağı’nın tepesindeki tümülüs ve tümülüsün doğu ve batı yanlarında oluşturulmuş teraslar üzerindeki devasa heykeller ve çeşitli kabartmalardan oluşan eserler üzerinde çalışır. uzun çalışmalar sonunda grekçe yazılı kitabeyi çözen punchstein, bu eserlerin kommagene uygarlığı’na ait olduğunu ve kommagene kralı 1. antiochos tarafından yaptırıldığını keşfeder. antiochos’un ağzından yazılan kitabe, nemrud dağı’nın sırrını ve antiochos’un yasalarını içermektedir.

daha sonra alman mühendis karl humann ve istanbul arkeoloji müzesinin kurucusu osman hamdi bey’in de katıldığı nemrut dağı çalışmaları 1953’ten 80’li yıllara kadar amerika’lı arkeolog theresa goell ve friedrich karl dörner ve 1986 yılından itibaren, dörner’in öğrencisi sencer şahin tarafından sürdürülmüştür.

kommagene uygarlığının ortaya çıkmasını sağlayan kazılar, nemrut dağı’ndan başka arsameia, samsat ve fırat havzasında gerçekleştirilmiştir. bölgede yapılan kazılarda ortaya çıkartılan taşınabilir eserler müzelerde, geri kalanları da milli park alanı içerisinde korumaya alınmıştır.