19 mayıs atatürk'ü anma gençlik ve spor bayramı

19 mayis 1919 tarihinin anlami ve onemi


uzm. nese cetinoglu (*)


19 mayis 1919 tarihi, turkiye cumhuriyeti’nin tarihindeki donum noktalarindan biridir. ataturk’un samsun’a ayak bastigi tarih olan 19 mayis ayni zamanda “genclik ve spor bayrami” olarak kutlanmaktadir. ataturk millî mucadele siralarinda turk milletini ileri goturecek olanlarin ve kohnemis fikirlere karsi gelecek olanlarin genc fikirler oldugunu gormustu. bu nedenle de “genclik” kavrami ataturk icin ayri bir onem tasimaktadir. ataturk genclerden sik sik bahsederken, yas siniri disinda fikri olarak gencligi yani, fikirde yeniligi ifade etmistir. o’nun su sozu cok anlamlidir:“genc fikirli demek, dogruyu goren ve anlayan gercek fikirli demektir.” (1)

ataturk’un genclige armagan ettigi ve “genclik ve spor bayrami” olarak kutlanan 19 mayis tarihinin onemini daha iyi anlayabilmek icin ataturk’un 16-19 mayis 1919 tarihleri arasinda gerceklestirdigi istanbul-samsun yolculugunu bir kez daha hatirlamamiz gerekir.

turkiye cumhuriyeti’nin tarihindeki onemli olaylardan biri ataturk’un samsun’a ayak basisidir. turkmilleti birinci dunya savasi sonrasinda kotulesen kosullar icinde kurtulus careleri ararken buyuk bir lider mustafa kemal ataturk ortaya cikti ve samsun’a ayak basarak “kurtulus” yolunu acti. dolayisiyla ataturk’un 16-19 mayis 1919 istanbul’dan baslayan yolculugu bir kurtulus donemini simgeler. samsun’a ayak basisinin tasidigi onem ataturk’un buyuk nutku’nu 19 mayis 1919 samsun’a cikisi ile baslatmasindan anlasilmaktadir ki simdi bu yolculugu kisaca anlatmaya calisalim.

samsun isgal kuvvetleri icin onemli noktalardan biriydi. stratejik bakimdan buyuk oneme sahipti ve karadeniz’den orta anadolu’ya acilan en rahat ve guvenilir bir kapiydi. ingilizler 9 mart 1919 tarihinde samsun’a askerî birlik cikarmislardi. buna tepki olarak turk makinali tufek birliginden hamdi adindaki bir tegmenin askerlerini alarak daga cikmasi (2)dikkatleri bu bolgeye cekti ve ingiliz yuksek komiserligi’nin de turk halkinin silâhlandigi konusundaki sikayetleri uzerine bu bolgeye guvenilir bir kumandanin olaganustu yetkilerle gonderilmesine karar verildi. bu kumandan mustafa kemal ataturk’tu ve ataturk uzun zamandan beri ulkenin icinde bulundugu bu umutsuz duruma uzuluyor ve birseyler yapmak icinanadolu’ya gecmek istiyordu. bu o’nun icin bulunmaz firsattir. istanbul-samsun yolculugu oncesinde ataturk’le padisah vahdettin arasinda gecen konusmayi ataturk soyle anlatir:(3)

“-pasa, pasa!... simdiye kadar devlete cok hizmet ettin!bunlarin hepsi artik bu kitaba girmistir (bu bir tarih kitabidir)! bunlari unutun, dedi, asil simdi yapacagin hizmet hepsinden daha onemli olabilir...pasa, pasa...devleti kurtarabilirsin!...

bu sozlerden hayrete dustum. acaba vahdettin benimle ictenlikle mi konusuyor?...o vahdettin ki... butun yaptiklarindan pisman mi olmustur?aldatildigini mi anlamisti?fakat, boyle bir yorum ile baska konulara girismeyi urkutucu saydim, kendine karsilik verdim:

-kisilige guveninize ve bana bunca yuz verisinize tesekkur ederim...elimden gelen hizmeti esirgemeyecegime lutfen guveniniz...”

ataturk bu konusmada plânlarinin sezilmis olabilecegi duygusuna kapilmisti ama, o’nu bekleyen ve o’na guvenen bir“turk milleti” vardi.

ataturk ile beraber 16 mayis 1919 cuma gunu baslayacak yolculuga gemi kaptani ismail hakki durusu disinda 18 kisi eslik edecekti. bu 18 kisinin adlari soyleydi:(4) iii. kolordu komutani kurmay albay refet bey (general bele), mufettislik kurmay baskani kurmay albay manastirli kâzim bey (general dirik), mufettislik saglik bakani doktor albay ibrahim talî bey (ongoren), kurmay baskan yardimcisi kurbay yarbay mehmet ârif bey(ayici), karargâh erkân-i harbiyesi istihbarat ve siyâsiyât subesi muduru kurmay binbasi husrev bey(gerede), mufettislik topcu komutani topcu binbasi refik bey(saydam), mufettislik basyaveri yuzbasi cevad abbas(gurer), kurmay mulhaki yuzbasi mumtaz (tunay),kurmay mulhaki yuzbasi ismail hakki (ede), mufettislik emir subayi yuzbasi ali sevket (ondersev), karargâh komutani yuzbasi mustafa vasfi (susoy), kurmay baskani emir subayi ve mufettislik kâlem âmiri ustegmen arif hikmet (gercekci), iase subayi ustegmen abdullah(kunt), mufettislik ikinci yaveri tegmen muzaffer (kilic), sifre kâtibi, birinci sinif kâtip fâik (aybars), sifre kâtibi yardimcisi, dorduncu sinif kâtip memduh (atasev).

ataturk beraberindeki kisilerle beraber 16 mayis 1919 cuma gunu ogleden sonra “bandirma” adindaki eski bir vapurla galata rihtimindan ayrilir. 17mayis 1919 cumartesi gunu bandirma vapuru saat 21.40 siralarinda inebolu’ya varir. 18mayis 1919 pazartesi gunu beklenen yolculugun sonuna gelinir. yolcular kalyon burnu denilen yerden sandallarla merkez iskelesine cikarilirlar. bu sandallardan birinin sahibi olan ismail yurtsever, o zaman icin ataturk’u tanimadigini soyler,ataturk’u sandalda ve samsun’da iken genis yakali lejyon kaputu ve basinda kalpakla gordugunu anlatir. (5)

ataturk, istanbul’dan baslayan ve samsun’da sona eren yolculuk esnasinda gorevli bir askerdi ve giyimi de buna uygundu ancak samsun’a ayak bastigi gunden birkac gun sonra asker degil, sivil olarak hareket edecekti.

ataturk’un samsun’a cikisinda gordugu manzara pek parlak degildi. sehirde ingiliz isgal kuvvetleri vardi. pontuscular sokaklarda kol geziyordu. halk kendisini koruyamayacak durumdaydi. ataturk bugun muze haline getirilen hintika palas’ta kaldiklari sure icinde hep bu sorunlari dusundu, yolculukta gecirdigi uykusuz geceler sona ermemisti; simdi de burada uykusuz geceler basliyordu. ama, o’nda ve o’nun gibi dusunenlerde bu azim oldukca hicbir engel asilmaz degildi.

kisaca vermeye calistigimiz bu yolculuk turk milleti icin bir donum noktasi oldu ve kurtulusun baslangiciydi. millî mucadele’yi baslatmak uzere samsun’da anadolu topraklarina bastigi 19 mayis 1919 tarihinin onemi nedeniyle de 19 mayis’i turk gencligine armagan etti. yazimizin basinda da belirttigimiz gibi genclik kavrami genel anlamda fikirlerdeki yeniligi anlatmaktadir.

ataturk“gencler!benim gelecekteki emellerimi gerceklestirmeyi ustlenen gencler!bir gun bu memleketi sizin gibi beni anlamis bir genclige birakacagimdan dolayi cok memnun ve mesudum”(6)derken turk gencligine olan guvenini de anlatmistir.

ataturk’un su sozleri hepimiz icin bir rehber olmalidir:“beni gormek demek, mutlaka yuzumu gormek degildir. benim fikirlerimi benim duygularimi anliyorsaniz ve hissediyorsaniz, bu kâfidir”(7)demistir. ataturk’u anlamak, yasadiklarini ve fikirlerini bilmekle mumkundur. dolayisiyla turkiye cumhuriyeti’nin kurulmasinda yasanan zorluklari her zaman goz onunde tutarak, 19 mayislari ataturk’un emanetine daima sahip cikarak kutlamaliyiz.





(*)ataturk kultur,dil ve tarih yuksek kurumu ataturk arastirma merkezi uzmani.

(1)ataturk’un fikir ve dusunceleri, hazirlayan:utkan kocaturk, 3. basim, ankara 1984, s.76.

(2)sabahattin selek,anadolu ihtilâli, istanbul, 1981, s.206.

(3)falih rifki atay ve mahmut soydan, ataturk’un anilari, istanbul, 1982, s.153.

(4)fethi tevetoglu, ataturk’le samsun’a cikanlar, ankara 1987, s.16; sadi borak, ataturk, istanbul 1973, s.242; sevket sureyya aydemir, tek adam 1919-1922, 2.cilt,istanbul, 1983, s.19; sabahattin selek, anadolu ihtilâli, istanbul 1981, s.213.

(5)hurriyet, 19 mayis 1973, s.4.

(6)ataturk’un fikir ve dusunceleri, hazirlayan:utkan kocaturk, 3.basim 1984, s.164-165.

(7)a.g.e., s.342.

http://yayim.meb.gov.tr/yayimlar/medergi/11.htm